هەولێر، 20 نیسان/ئەپریل (ئاكانیوز) – لە كتێبێكی نوێدا كە شارەزایەكی بواری نەوت نووسیوەیەتی چەندان بەڵگەنامەی نوێ خراوەتە ڕوو كە شەڕی ئەمەریكا لە عێراق تەنیا لە پێناو نەوت بووە و هیچ پێوەندییەكی بە چەكی كۆمەڵكوژ و 11ی سێپپتێمبەرەوە نەبووە.
لە بەڵگەكاندا، هەروەها ئەوەش ئاشكرا كراوە كە كۆمپانیا زەبەلاحەكانی نەوت چەند مانگێك پێش بڕیاری شەڕی عێراق لەگەڵ حكوومەتكەی تۆنی بلێری سەرەك وەزیرانی بەریتانیا كۆبونەتەوە بۆ تاوتوێكردنی ئەو پرسە.
بەپێی بەڵگەكانی كتێبەكە، كە ڕۆژنامەی ئیندیپێندێت ڕاپۆرتێكی لەبارەوە بڵاو كردووەتەوە، و ماڵپەڕی زە دیبەیتیش thedebate.com لێكۆڵینەوەی لەسەر هەمان بابەت كردووە، ئیدارەی بۆش و تۆنی بلێر لە ساڵی 2001، شەش مانگ پێش 11ی سێپتێمبەر بڕیاری شەڕی عێراقی داوە و هۆكاری سەرەكیشی برێتی بووە لە دەستگرتنی ڕۆژئاوا بەسەر نەوتی عێراق.
بڕیاری كردەی سەربازی هیچ پێوەندییەكی بە 11ی سێپتێمەر و شەڕ لە دژی تیرۆر و پشكنینی چەكی كۆمەلكوژ و مافی مرۆڤی عێراقی یان هەر یەك لە فاكتەرەكانی تر كە ئەمەریكا بۆ ئەو شەڕە بە كارێ هێنا، نەبووە.
نووسەری كتێبەكە گرێگ میوتیت توانیویەتی زیاتر لە 1,000 بەڵگەنامەی نهێنی بە دەست بێنێت و كۆیان بكاتەوە بۆ نووسینی كتێبەكەی.
كتێبەكە "سووتەمەنی سەر ئاگر"ی میوتیت ئەوە پێشان دەدات كە لە ساڵانی 2006 و 2007 ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی هەوڵیان داوە پەرلەمانی عێراقی ناچار بكەن یاسایەكی نەوت پەسەند بكات كە كۆنترۆلی نەوت دەخاتە دەستی كۆمپانیا بیانییەكانەوە و دەسەڵاتی پەرلەمان بۆ پێداچوونەوەی ڕێككەوتنەكانی نەوت پووچەڵ دەكاتەوە بەڵام لەو هەوڵانەدا سەركەوتوو نەبوو بەهۆی هەوڵی یەكێتییەكانی بازرگانی و پسپۆرانی نەوت و گرووپە مەزهەبییەكان و لایەنی تری عێراقی لە دژی یاساكە.
بەپێی ماڵپەڕی زە دیبەیت، تەنیا كەسانێك كە سوود لە شەڕی عێراق دەبینن ئەو بژارە دەوڵەمەندەیە كە پاڵپشتیی دارایی هەڵمەتی هەڵبژاردنی بوشیان كرد لەگەڵ كەسانی وەكو بوش كە سەرمایەیەكی زەبەلاحیان لە وەبەرهێنانی كەرتی نەوتدا هەیە.
ئەو ماڵپەڕە هەروەها نووسیویەتی هەر بەهۆی ئەو شەڕەوە، قازانجەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان لە ساڵی 2011دا بە ڕێژەی 50% بەر بوونەتەوە، "كە داگیركارییەكە هێشتا هەر دەستیشی پێ نەكردووە".
بەپێی چەند پەرەگرافێك كە لە كتێبە نوێیەكە چەند پەرەگرافێكی لە ماڵپەڕی تایبەت بەو كتێبە بڵاو كراوەتەوە، كۆمپانیای شێل و بی پی بەلایەنی كەم پێنج جار لەگەڵ حكوومەتەكەی تۆنی بلێر كۆبوونەتوە پێش دەستپێكردنی شەڕی عێراق.
هەروەها زە دیبەیت دەنووسێت كە كۆمپانیای هاڵیبێرتۆن بۆ خزمەتگوزاریی نەوتی كە بارەگاكەی لە تێكساسە و پێشتر لەلایەن جێگری پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا دیك چینییەوە بەڕێوە دەبرا كۆنتراكتێكی لەلایەن حكوومەتی ئەمەریكاوە پێ دراوە بۆ كاركردن لە عێراقی دوای شەر بە بڕی 900 ملیۆن دۆلار.
هەر بەپێی ئەو بەڵگەنامە نهێنییانەی ئەمەریكا، ئەمەریكا خۆی چەكی كۆكوژی بە عێراق فرۆشت كە دواتر بەوە تاوانباری دەكرد ئەو چەكانەی هەبێت و یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی شەڕی دژی عێراق بوو.
لە لێكۆڵینەوەكانی زە دیبەیتدا هاتووە كە لە ساڵی 1983 دۆناڵد رەمسفیڵد، وەزیری بەرگریی ئەمەریكا، كە یەكێك بوو لە پاڵپشتیكەرە بەهێزەكانی بۆش بۆداگیركردنی عێراق، كۆبوونەوەیەكی نهێنیی لەگەڵ سەدام حوسێن بەناوی حكوومەتی ئەمەریكاوە كردووە و ڕێككەوتوون لەسەر ئەوەی ئەمەریكا چەك بفرۆشێتە عێراق و هەروەها قەرزیشی بۆ ڕێك خستووە تا ئەو چەكانەی پێ بكڕێت.
هەروەها باسی ئەوەش دەكات كە ئەمەریكا لەو شەڕانەدا سوودی ئەوە دەكات كە چەك بەو وڵاتانە دەفرۆشێت.
ئەمەریكا لە كۆی 12,000 لاپەڕەی ڕاپۆرتێكی عێراق لەبارەی ئەستۆپاكی لە چەكی كۆكوژ بۆ نەتەوە یەكگرتووەكانی ئامادە كردبوو، 8,500 لاپەڕەی لاداوە پێش ئەوەی ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بیبینن. تەنیا ئەندامە هەمیشەیییەكان ڕێگەیان پێ دراوە هەر هەمووی ببینن، بەپێی زە دیبەیت.
هەروەها ئەوەشی دەخاتە سەر كە ئەمەریكا پاڵپشتیی ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵتیی بەپارە بەدەست هێناوە بەوەی پشكێكیان لە تاڵانی شەڕ پێشكێش بكات. لەلایەكی تریش ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجوومەنەكە پشكی هەمیشەییان بۆ مسۆگەر كراوە لە قازانجەكانی نەوتی عێراق بە مەرجێك كە بێدەنگ بن لە ئاست ڕاگەیاندنی شەڕ.
ڕابەر یونس عزیز
لە بەڵگەكاندا، هەروەها ئەوەش ئاشكرا كراوە كە كۆمپانیا زەبەلاحەكانی نەوت چەند مانگێك پێش بڕیاری شەڕی عێراق لەگەڵ حكوومەتكەی تۆنی بلێری سەرەك وەزیرانی بەریتانیا كۆبونەتەوە بۆ تاوتوێكردنی ئەو پرسە.
بەپێی بەڵگەكانی كتێبەكە، كە ڕۆژنامەی ئیندیپێندێت ڕاپۆرتێكی لەبارەوە بڵاو كردووەتەوە، و ماڵپەڕی زە دیبەیتیش thedebate.com لێكۆڵینەوەی لەسەر هەمان بابەت كردووە، ئیدارەی بۆش و تۆنی بلێر لە ساڵی 2001، شەش مانگ پێش 11ی سێپتێمبەر بڕیاری شەڕی عێراقی داوە و هۆكاری سەرەكیشی برێتی بووە لە دەستگرتنی ڕۆژئاوا بەسەر نەوتی عێراق.
بڕیاری كردەی سەربازی هیچ پێوەندییەكی بە 11ی سێپتێمەر و شەڕ لە دژی تیرۆر و پشكنینی چەكی كۆمەلكوژ و مافی مرۆڤی عێراقی یان هەر یەك لە فاكتەرەكانی تر كە ئەمەریكا بۆ ئەو شەڕە بە كارێ هێنا، نەبووە.
نووسەری كتێبەكە گرێگ میوتیت توانیویەتی زیاتر لە 1,000 بەڵگەنامەی نهێنی بە دەست بێنێت و كۆیان بكاتەوە بۆ نووسینی كتێبەكەی.
كتێبەكە "سووتەمەنی سەر ئاگر"ی میوتیت ئەوە پێشان دەدات كە لە ساڵانی 2006 و 2007 ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی هەوڵیان داوە پەرلەمانی عێراقی ناچار بكەن یاسایەكی نەوت پەسەند بكات كە كۆنترۆلی نەوت دەخاتە دەستی كۆمپانیا بیانییەكانەوە و دەسەڵاتی پەرلەمان بۆ پێداچوونەوەی ڕێككەوتنەكانی نەوت پووچەڵ دەكاتەوە بەڵام لەو هەوڵانەدا سەركەوتوو نەبوو بەهۆی هەوڵی یەكێتییەكانی بازرگانی و پسپۆرانی نەوت و گرووپە مەزهەبییەكان و لایەنی تری عێراقی لە دژی یاساكە.
بەپێی ماڵپەڕی زە دیبەیت، تەنیا كەسانێك كە سوود لە شەڕی عێراق دەبینن ئەو بژارە دەوڵەمەندەیە كە پاڵپشتیی دارایی هەڵمەتی هەڵبژاردنی بوشیان كرد لەگەڵ كەسانی وەكو بوش كە سەرمایەیەكی زەبەلاحیان لە وەبەرهێنانی كەرتی نەوتدا هەیە.
ئەو ماڵپەڕە هەروەها نووسیویەتی هەر بەهۆی ئەو شەڕەوە، قازانجەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان لە ساڵی 2011دا بە ڕێژەی 50% بەر بوونەتەوە، "كە داگیركارییەكە هێشتا هەر دەستیشی پێ نەكردووە".
بەپێی چەند پەرەگرافێك كە لە كتێبە نوێیەكە چەند پەرەگرافێكی لە ماڵپەڕی تایبەت بەو كتێبە بڵاو كراوەتەوە، كۆمپانیای شێل و بی پی بەلایەنی كەم پێنج جار لەگەڵ حكوومەتەكەی تۆنی بلێر كۆبوونەتوە پێش دەستپێكردنی شەڕی عێراق.
هەروەها زە دیبەیت دەنووسێت كە كۆمپانیای هاڵیبێرتۆن بۆ خزمەتگوزاریی نەوتی كە بارەگاكەی لە تێكساسە و پێشتر لەلایەن جێگری پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا دیك چینییەوە بەڕێوە دەبرا كۆنتراكتێكی لەلایەن حكوومەتی ئەمەریكاوە پێ دراوە بۆ كاركردن لە عێراقی دوای شەر بە بڕی 900 ملیۆن دۆلار.
هەر بەپێی ئەو بەڵگەنامە نهێنییانەی ئەمەریكا، ئەمەریكا خۆی چەكی كۆكوژی بە عێراق فرۆشت كە دواتر بەوە تاوانباری دەكرد ئەو چەكانەی هەبێت و یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی شەڕی دژی عێراق بوو.
لە لێكۆڵینەوەكانی زە دیبەیتدا هاتووە كە لە ساڵی 1983 دۆناڵد رەمسفیڵد، وەزیری بەرگریی ئەمەریكا، كە یەكێك بوو لە پاڵپشتیكەرە بەهێزەكانی بۆش بۆداگیركردنی عێراق، كۆبوونەوەیەكی نهێنیی لەگەڵ سەدام حوسێن بەناوی حكوومەتی ئەمەریكاوە كردووە و ڕێككەوتوون لەسەر ئەوەی ئەمەریكا چەك بفرۆشێتە عێراق و هەروەها قەرزیشی بۆ ڕێك خستووە تا ئەو چەكانەی پێ بكڕێت.
هەروەها باسی ئەوەش دەكات كە ئەمەریكا لەو شەڕانەدا سوودی ئەوە دەكات كە چەك بەو وڵاتانە دەفرۆشێت.
ئەمەریكا لە كۆی 12,000 لاپەڕەی ڕاپۆرتێكی عێراق لەبارەی ئەستۆپاكی لە چەكی كۆكوژ بۆ نەتەوە یەكگرتووەكانی ئامادە كردبوو، 8,500 لاپەڕەی لاداوە پێش ئەوەی ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بیبینن. تەنیا ئەندامە هەمیشەیییەكان ڕێگەیان پێ دراوە هەر هەمووی ببینن، بەپێی زە دیبەیت.
هەروەها ئەوەشی دەخاتە سەر كە ئەمەریكا پاڵپشتیی ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵتیی بەپارە بەدەست هێناوە بەوەی پشكێكیان لە تاڵانی شەڕ پێشكێش بكات. لەلایەكی تریش ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجوومەنەكە پشكی هەمیشەییان بۆ مسۆگەر كراوە لە قازانجەكانی نەوتی عێراق بە مەرجێك كە بێدەنگ بن لە ئاست ڕاگەیاندنی شەڕ.
ڕابەر یونس عزیز
No comments:
Post a Comment
Comments will be automatically published without any moderation.