Mossad Chief advised US to exploit Iranian weak spots

Erbil, Nov. 30 (AKnews) – In one of the secret cables released by the Wikileaks and published on Britian's Guardian website,Israel's spy chief Meir Dagan advised the U.S. to "strike at the heart of Iran" and change the regime by exploiting weak spots, including developing the identities of minorities like the Kurds. Dagan points out that the US and Israel can exploit Iran's weak spots to bring the country to down its knees and change the Islamic regime including the use of regional pressure, using the support of the minority groups like the Kurds, exploiting unemployment in the country. Israel and the U.S. could "change the ruling regime in Iran, and its attitude towards backing terror regimes" Dagan is said to have stressed in a meeting between him and U.S. undersecretary of state Nick Burns in August 2007. "We could also get them to delay their nuclear project. Iran could become a normal state" He advised the US to do more to instigate regime change in Iran, "possibly with the support of student democracy movements, and ethnic groups" including the Kurds, Azeris, and Baluchs opposed to the ruling regime, by engaging directly with them. "Voice of America (VOA) broadcasts are important, but more radio transmissions in Farsi are needed," The minorities are raising their heads, and are tempted to resort to violence, according to the cable. He also suggests that more could be done to get the Europeans to take tougher stands against Iran – with Israel's help. The Israeli spy chief says in the cable that "pressure on Iran is building up, but said this approach alone will not resolve the crisis… Coordination with the Gulf states is helpful, but the U.S. should also coordinate with Azerbaijan and countries to the north of Iran, to put pressure on Iran," According to Dagan's information, unemployment rate in Iran exceeds 30 percent nationwide, while some towns and villages experiencing a 50 percent rate, especially among 17-30 year olds. "People are criticizing the government for investing in and sponsoring Hamas, saying that they government should invest in Iran itself" as Daqan puts it, "and this is provoking a real crisis among Iran's leaders." "Three Iranian banks are on the verge of collapse. The financial sanctions are having a nationwide impact. Iran's regime can no longer just deal with the bankers themselves." Dagan told Burns. Raber Y. Aziz/AKnews Tuesday, November 30th 2010 9:55 AM

مۆساد : كورد لە خاڵە لاوازەكانی ئێرانە و پێویستە ئەمەریكا سوودی لێ ببینێ لە گۆڕینی ڕژێمەكەی

هەولێر، 30 تشرینی دووەم/نۆڤێمبەر (ئاكانیوز) – لە یەكێك لە بەڵگنامە نهێنییەكانی ئەمەریكا كە لەلایەن ویكیلیكسەوە بڵاوكراوەتەوە هاتووە كە بەرپرسی هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) ئامۆژگاریی ئەمەریكا دەكات خاڵە لاوازەكانی ئێران، لەوانە زەقكردنەوەی ناسنامەی نەتەوەییی كەمینەكانی ئەو وڵاتە بۆنموونە كورد، بقۆزێتەوە و بۆ گۆڕینی ڕژێمەكەی میر داگان، بەرپرسی مۆساد لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ نیك بێرنز بریكاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا، دەڵێت كە ئەمەریكا و ئیسرائیل دەتوانن سوود لە خاڵە لاوازەكانی ئێران ببینن بۆ چۆكپێدادانی ئێران و گۆڕینی ڕژێمەكەی، لەوانەش بەكارهێنانی پاڵەپەۆستۆی هەرێمی، سوودوەرگرتن لە پشتگیریی كەمینەكانی وەكو كورد و ڕێژەی بەرزی بێكاری لەو وڵاتەدا. ئیسرائیل و ئەمەریكا "دەتوانن ڕژێمی دەسەڵاتدار و شێوازەكەی بۆ پاڵپشتیكردن لە ڕژێمەكانی تیرۆر، بگۆرن" داگان لە كۆبوونەوەكەدا جەختی كردووەتەوە. "ئێمە دەتوانین واشیان لێ بكەین پڕۆژە ناوكەیییەكەیان دوا بخەن. ئێران دەتوانێ ببێتە دەوڵەتێكی ئاسایی" میر داگان ئامۆژگاریی ئەمەریكا دەكات كاری زیاتر بكات بۆ گۆڕیینی ڕژێمی ئێران بە پاڵپشتیی بزاوە دیموكراسییەكانی قوتابییان، و گرووپە ئیتنییەكانی تر" لەوانە كورد و ئازەر و بەلووچ كە بەرهەڵستیی ڕژێمی دەسەڵاتدار دەكەن. پێویستە ئەو كەمینانە ڕاستەوخۆ بەشدار بن لەو پرۆسەیەی گۆرینی ڕژێمە، لەڕێی كردنەوەی ئێستگەی ڕادۆیی زیاتر بە زمانی فارسی. "ئێستە كەمینەكان سەری خۆیان بەرز دەكەنەوە و مەیلی پەنابردنە بەر توندوتیژییان هەیە" بەپێی قسەكانی داگان. ئەو هەروەها پێشنیازی ئەوە دەكات ئەوروپایییەكانیش بەشدار بن لە گۆڕینی ڕژێمی ئێران بە گرتنەبەری هەڵوێستی توندتر لە دژی ئێران – بەیاریدەی ئیسرائیل. بەرپرسی هەواڵگریی ئیسرائیل دەڵێت خەریكە پاڵەپەستۆ لەسەر ئێران كەڵەكە دەبێت، بەڵام ئەمە بەس نییە بەتەنیا بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەم كێشەیە. "هاوئاهەنگی لەگەڵ وڵاتانی كەنداو یاریدەرە، بەڵام ئەمەریكا دەبێت هاوئاهەنگی لەگەڵ ئازەربایجان و وڵاتانی تری باكوری ئێرانیش بكات، بۆ ئەوەی پاڵپەستۆ بخەنە سەر ئێران." بەپێی زانیاریی داگان ڕێژەی بێكاری لە ئێران لەسەرووی 30%یەوەیە و لە هەندێ شارۆكە و گوندیشدا لە سەرووی لەسەدا 50%وەیە، بە تایبەتی لەنێو ئەوانەی تەمەنیان لە نێوان 17-30 ساڵیدایە. "خەڵك ڕەخنە لە حكوومەت دەگرن كە وەبەرهێنان بۆ، هەروەها و پاڵپشتیی داراییی، حەماس دەكات. دەڵێن كە حكوومەتەكەیان پێویستە لە ناوخۆی ئێراندا وەبەرهێنان بكات" بەپێی قسەكانی داگان، "ئەمەش خەریكە تەنگژەیەكی ڕاستەقینە لە نێوان سەرانی ئێراندا دروست دەكات" ڕابەر یونس عزیز , تشرینی دووەم 30th 2010 11:24 AM

Wikileaks release contains blunt U.S. assessments of world leaders

Erbil, Nov. 29 (AKnews) –The Whistle-blowing website Wikileaks has begun releasing selected secret cables sent by US embassies around the world to Washington which contain blunt assessments of world leaders, Australia's the Daily Telegraph reports on its website. The US government has condemned the release of the documents described as the largest intelligence leak in history. The U.S. government says they put the lives of diplomats and others at risk. In a statement, the White House said: "Such disclosures put at risk our diplomats, intelligence professionals, and people around the world who come to the United States for assistance in promoting democracy and open government." Wikileaks said Sunday on its Twitter feed that it had come under attack from a computer-hacking operation ahead of the release of the cables. It has only posted, so far, 220 of the 251,287 messages sent by U.S. embassies around the world to Washington it has obtained. It says the rest will be released over the next few months. They contain blunt assessments of world leaders. Some of the most damning assessments of world leaders contained in the cables are the following: Italian Prime Minister Silvio Berlusconi is "feckless, vain and ineffective as a modern European leader", whose "frequent late nights and penchant for partying hard mean he does not get sufficient rest". Germany's Angela Merkel "avoids risks and is rarely creative". Iranian President Mahmoud Amhadinejad is likened to "Hitler". Turkish Prime Minister Recep Tayyip Erdogan governs with "a cabal of incompetent advisers". Russian Prime Minister Vladimir Putin is an "alpha dog", but President Dmitry Medvedev is "pale and hesitant" and "plays Robin to Putin's Batman". Lybian president Muammar Gadaffi is "strange" and "accompanied by voluptuous blonde Ukranian 'nurse'". French President Nicolas Sarkozy "has a thin-skinned and authoritarian personal style" and is an "emperor with no clothes". Saudi Arabia's King Abdullah has repeatedly called on the US to "cut the head off the snake" and stop Iran from obtaining nuclear weapons. Raber Y. Aziz/AKnews Monday, November 29th 2010 8:57 AM

ویكیلیكس: باڵوێزخانەكانی ئەمەریكا هەڵسەنگاندنی بێپەردە بۆ سەرانی دنیا دەكەن

هەولێر، 29 تشرینی دووەم/نۆڤێمبەر (ئاكانیوز) – ماڵپەڕی ویكیلیكس دەستی كردووە بە بڵاوكردنەوەی نێزیكەی چارەگە ملیۆنێك بەڵگەنامەی نهێنی باڵوێخانەكانی ئەمەریكا كە لەسەرتاسەری دنیاوە بۆ واشنتۆنیان ناردووە و تێیاندا دەردەكەوێ كە هەڵسەنگاندنی بێپەردە بۆ سەرانی دنیا كراوە. ویكیلیكس لە ڕۆژی یەكشەمەوە دەستی كردووە بە پرۆسەی بڵاوكردنەوەی بەڵگەنامەكان و هەر ئەو ڕۆژە لەسەر ماڵپەڕی تویتەردا ڕای گەیاند كە دووچاری هێرشێكی هاككردن بوونەتەوە بەڵام ئەگەر لەسەر تۆڕی ئینترنێتیش نەبێت لەسەر ڕۆژنامەكان بەڵگەنامەكان بڵاو دەكاتەوە. بڵاوكردنەوەی ئەو بەڵگەنامانە نیگەرانیی لای ئیدارەی ئۆباما دروست كردووە و هەر چەند ڕۆژێك پێش ئێستە بەرپرسانی چەندان وڵاتیان ئاگەداركردەوە لەوەی كە چاوەڕوانیی چی بكەن لەو بەڵگەنامانە. لە لێدوانێكدا كۆشكی سپی ئیدانەی بڵاوكردنەویە ئەو بەڵگەنامانەی كرد و ڕای گەیاند كە ئەمە دەبێتە هۆی خستنە مەترسیی گیانی دیپلۆماتكارەكانیان. "ئاشكراكردنی (بەڵگەنامەگەلی) ئاوا، دیپلۆماتەكانمان، پیشەوەرە هەواڵگرییەكانمان، و خەڵكان كە لەسەرتارسەری دنیاوە دێنە ئەمەریكا بۆ هاریكاری لە پەرەپێدانی دیموكراسی و حكوومەتی كراوەدا، دەخاتە مەترسییەو" لە بەیاننامەكەدا هاتووە. تا ئێستە زیاتر لە 220 لە كۆی 251،282 بەڵگەنامەی نهێنی كە لە باڵوێزخانەكانی وڵاتی ئەمەریكاوە بۆ واشنتۆن نێردراون لە لایەن ویكیلیكسەوە هاتوونەتە بڵاوكردنەوە و ڕای گەیاندووە كە ئەوانەی تر بە چەند قۆناخێك لە ماوەی چەند مانگی داهاتوودا بڵاو دەكاjەوە. هەندێك لە هەڵسەنگاندنەكان بۆ سەرانی دنیا كە لە بەڵگەنامكەكاندا هاتووە بەم شێوەیە: سەرەك وەزیرانی ئیتاڵیا سلڤیۆ بەرلسكۆنی " وەكو سەركردەیەكی مۆدێرنی ئەوروپایی كەسێكی بێهێز و بێ كەڵك و بێتوانایە". هەروەها لە ڕاپۆرتێكی تریش لەبارەی بەرلسكۆنییەوە هاتووە كە ئەو "سەركردەیەكی لاوازە هەم لە ڕووی سیاسی و هەم لە ڕووی فیزیكییەوە" سەرۆكی كۆریای باكور كیم جینگ ئیل "پیرە پیاوێكی لەڕ"ە. سەرۆكی ئەفغانستان حەمید كەرەزای "پیاوێكی تا بڵێی بێهێزە كە گوێ بە ڕاستییەكان نادات بەڵكو هەریەكێك بێتە لای و بێسەروبەرترین چیڕۆك و پیلانی دژی ئەوی پێ ڕابگەیەنێت بەئاسانی كاری تێ دەكات" سەرۆكی یەمەن عەلی عەبدوڵا ساڵح لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ جۆن برێنان، جێگری ڕاوێژكاری تەناهیی نیشتمانیی سەرۆكی ئەمەریكا باراك ئۆباما، "ناجدی، بیتام و بێسەبر بوو" رۆبێرت مۆگابی، سەرۆكی زیمبابوێ، بە "پیاوە پیرە شێتەكە" ناوی براوە. سەرەك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین نەتنیاهۆ "ڕێك و كۆكە" بەڵام هەرگیز بەڵێنەكانی ناباتە سەر. ڕاوێژكاری ئەڵمانیا ئەنگێلا مێركڵ "خۆی لە مەترسی دووردەگرێت و بە دەگمەن نەبێ توانایەكی داهێنانی نییە" سەرۆكی ئێران مەحموود ئەحمەدی نەژاد بە "هیتلەر" بەراورد كراوە. سەرۆك وەزیرانی توركیا ڕەجەب تەیب ئەردۆگان بە "كۆمەڵێك ڕاوێژكاری ناشایستەوە" حوكم دەكات. سەرەك وەزیرانی ڕووسیا ڤلادیمیر پوتین "نێرە سەگە" بەڵام سەرۆكی ڕووسیا دیمیتری مێدڤیدَڤ "ڕەنگزەرد و دوودڵە" و "ڕۆڵی ڕۆبن بۆ باتمانەكەی پوتین دەگێڕێ" ڕۆبن كاراكتەرێكە لە فیلمی كارتۆنیی باتمان كە كوڕێكی گەنجە و هەردەم یاریدەری باتمانە. سەرۆكی لیبیا موعەممەر قەزافی كەسێكی "سەیر"ە و هەردەم "پەرستارە قژزەردە ئۆكرانیایییە لەشجوانەكەی لەگەڵدایە" سەرۆكی فرەنسا نیكۆلا ساركۆزی "ستایلێكی شەخسیی نەرم بەڵام دەسەڵاتداری" هەیە و "ئیمپراتۆرێكی بێ جلوبەرگە" شای سعوودیە عەبدوڵا بن عەبدولعەزیز داوای لە ئەمەریكا كردووە "سەری مارەكە بببڕێت" و ڕێگە لە ئێران بگرێت لە بەدەستهێنانی چەكی ناوكەیی. ڕابەر یونس عزیز , تشرینی دووەم 29th 2010 11:45 AM

President Barzani’s amnesty to inmates sparks outcry

President Barzani's amnesty to inmates sparks outcry Erbil, Nov. 25 (AKnews) – An amnesty issued to 207 prisoners by the president of the Kurdistan Region Massoud Barzani on the occasion of the holy Muslim Eid in mid-November has outraged a number of NGOs and journalists as, according to activists, it includes convicts of honor killings. On Nov. 15 Massoud Barzani ordered the release of 207 inmates from adult reformatory prisons of the Kurdistan Region to be united with their families on the first day of the four-day Eid al-Adha celebrations. However, there were reportedly convicts of honor killings among those covered by the amnesty which angered the NGOs, activists and journalists. Salih Ahmed, known locally as "Sale Muzalli" because he used an AK-47 to kill his two sisters Mahabad and Jwan out of "honor" was among the inmates released according to the local Rojname daily which is the mouthpiece of the Gorran movement in Kurdistan. Women's organization have launched a campaign in Sulaimaniyah city, where Gorran enjoys a huge following. "Women-killers, and those who ,instead of the law, judge and kill humans have to be locked away," Pakhshan Zangana, a female journalist told the daily, "I am against any amnesties and laws that free such people." The head of the presidential office, Fuad Hussein, announced in mid-November that the prisoners were pardoned "for the public good" and because of their "good behavior" in prison in order "to give them another chance to return to society as ordinary people". Honor killing has long roots in the conservative Kurdish community. Although statistics reveal a decrease in such cases in recent years, dozens of victims are still killed or subjected to violence each year. Statistics released by the Directorate of Tracking Violence against Women – an institution set up in 2007 under Prime Minister Nechirvan Barzani, to trace any acts of violence against women in Kurdistan, - show that in 2009, 75 women were killed in various cases, down from 105 a year earlier. The figure has further declined as today Prime Minister Barham Ahmed Salih said in a ceremony held in Erbil city's Peshawa hall to mark the International Day for Elimination of Violence against Women, that as of early 2010 to the present there have been 57 cases of women killed as a result of domestic violence. President Massoud Barzani has persistently showed his support for the elimination of violence against women, but the activists demand a harsher crackdown. Women's organizations, NGOs, journalists and activists have signed a memo which was submitted to the presidential office, the parliament of Kurdistan and the prime minister, strongly protesting the release of convicts such as Muzalli. The signatories to the paper urged the authorities to treat honor killing in a similar way to terror and drug crimes and that truces between families should not lead to the release of killers of women with impunity. "The release of this criminal and any other convicts of the same crime, who have been covered by the president's amnesty, is contrary to the promises given to people to combat the killing of women" read the memo submitted to the authorities, "we demand that this amnesty not cover these people who have, on any grounds, been convicted of killing women." In many cases, the families involved in the killing of a woman for honor reconcile in a tribal truce and the killer is forgiven without trial. Bahra Hama Rash, a journalist, said that those convicted of honor killings may well pose threats to the members of their families again once they are free, therefore "there should be parameters when amnesties are granted. The crimes of the inmates have to be considered" and those involved in killing should not be freed. Hama Rash believed that the president of the region had granted the amnesty out of his good intentions for public interests, however, "advisors close to him should have better informed him on certain cases".   "Amnesties should never cover women-killers in any circumstances, because that would only lead to a further widening of the social issues. They might kill others, or this may encourage the crime of killing when others see them go free with impunity." "They say the man (Muzalli) had reconciled (with his family over the slaughtering of his two sisters), but what has this tribal truce got to do with law?" Lanja Abdullah, an activist and head of the women's organization, Warvin, asked. According to Iraqi law, said Abdullah, Muzalli should at least be hanged. Reported by Raber Y. Aziz and Dawan Hadi Ka/AKnews Thursday, November 25th 2010 3:26 PM

New book points to interactive US - Iraqi-Kurd relations

New book points to interactive US - Iraqi-Kurd relations Erbil, Nov. 13 (AKnews) – A book published by the British publishing house Routledge on US-Kurdish relations says that the US has an interactive rapport with Iraqi-Kurdistan, the "first non-state actor" to influence American foreign policy. "The Kurds and the US Foreign Policy" by Dr. Marianna Charountaki looks in detail at US-Kurdish relations and analyzes their influence on American, Middle-Eastern and global politics, from World War II up to the third Gulf War. Charountaki tries to answer the twofold question of whether the Kurds have had any influence on American foreign policy, and whether such a relationship can exist between a state and a non-state actor. "I believe that the Kurdish issue plays a significant role and may be formative in regional politics" says the writer, "Usually, we see state powers affected by state powers, but in the case of the Kurds, we see a non-state actor, affect, and interact with, an international state power. "The book states clearly the existence of an interactive and institutionalized (US) relationship with the Kurds of Iraq.. whereas this is the first time to see that a non-state actor such as (Iraqi) Kurdistan can play such an important role in the foreign policy of the US" said Charountaki. According to Charountaki, most of the previous books on Kurds have employed a sociological or anthropological approach rather than a political analysis, especially from an International Relations perspective. The recent development of Kurds in Iraq, the ongoing PKK issue and the re-emergence of the Kurdish issue in Syria reminded the world of the importance of the Kurds in the Middle East, the books notes. Charountaki is expected to stage a presentation of her book in Erbil in February, and her book is expected to be translated and published by the Aras Printing & Publishing House, the publishers of AKnews. Raber Y. Aziz Saturday, November 13th 2010 3:04 PM

كاتبة يونانية تؤلف كتاباً حول تأثير الكرد على السياسة الخارجية الأميركية

كاتبة يونانية تؤلف كتاباً حول تأثير الكرد على السياسة الخارجية الأميركية

اربيل13تشرين الثاني/نوفمبر(آكانيوز)- تصف كاتبة يونانية، في كتابها الذي أصدرته مؤسسة روتليتش الدولية باللغة الانجليزية، علاقات الكرد والولايات المتحدة الاميركية بالمهمة والمؤثرة على سياسات الشرق الاوسط، وتشير الى تأثير الكرد على السياسة الخارجية الأميركية. ويُعتبر كتاب "الكرد والسياسة الخارجية الاميركية"، للكاتبة ماريانا هارونتاكي، أول كتاب يستعرض بشكل مفصل علاقات الكرد في أجزاء كردستان الاربعة بشكل عام وكرد العراق بشكل خاص مع الولايات المتحدة الأميركية ويستنتج منها انه كان للكرد تأثير على السياسات الخارجية لأميركا. الكتاب هو خلاصة رسالة الدكتوراه للكاتبة هارونتاكي، التي حصلت عليها من معهد الدراسات العربية والاسلامية بجامعة ايكستر ببريطانيا في عام 2006، كبحث في مجال العلاقات الدولية بصورة عامة والشرق الاوسط خاصة، وهو كتاب مكون من 320 صفحة، من حجم (A4). وحول أسباب اختيار الكرد في بحثها، قالت الكاتبة ماريانا هارونتاكي، في مقابلة أجرتها معها وكالة كردستان للأنباء (آكانيوز) "أعتقد ان للقضية الكردية دورا مهماً على السياسات الاقليمية، بل واحيانا دور المبادر والمكون لها، كما ان المسألة الكردية لم تأخذ نصيبها الكافي من الدراسات، خاصة حول مختلف مراحل علاقات الكرد وأميركا". وأوضحت هارونتاكي ان "معظم الكتابات السابقة (في شأن الكرد)، كانت بحوث سوسيولوجية وانثروبولوجية وليست دراسات سياسية، وبالاخص في مضمار العلاقات الدولية"، مبينة ان "كتابي يستعرض علاقات الكرد وأميركا، منذ الحرب العالمية الثانية ولغاية حرب الخليج الثالث في عام 2003، كبحث سياسي مقارن". وأشارت هارونتاكي في كتابها الى "دور المسألة الكردية كصلة وصل بين الكرد والسياسة الاقليمية والدولية، بالاستناد الى تطورات السنين الأخيرة في كردستان العراق وقضية الـ(PKK) وعودة ظهور القضية الكردية في سوريا"، واستذكرت العالم بأهمية الكرد في الشرق الأوسط. وحاولت الإجابة، في كتابها، على سؤالين رئيسيين ذي وجهين، هما: هل كان للكرد تأثير على السياسة الخارجية الاميركية أم لا؟ هل يمكن تسمية علاقة الكرد والسياسة الخارجية الاميركية، بالتأثير المتبادل بين دولة وطرف غير دولة؟. وتتوصل في بحثها الى نتيجة مفادها، ان الكرد هم أول طرف بدون دولة ، له تأثير على السياسة الخارجية لدولة كأميركا. ويستخلص الكتاب الى ان "هناك علاقة أميركية مؤثرة ومؤسساتية واضحة مع الكرد في العراق، وهذه هي المرة الأولى التي نرى فيها طرفا لا دولة له، ككرد العراق، فهو الطرف الذي يتمكن من أداء دور مهم كهذا، في السياسة الخارجية الأميركية". وأضافت هارونتاكي ان "المتعارف عليه هو ان الدول هي التي تؤثر على الدول الأخرى، ولكن في حالة الكرد وأميركا، فانك ترى ان الكرد ليسوا أصحاب دولة، ولكنهم يؤثرون ويتفاعلون مع سلطات دولة كأميركا". وتعتقد الكاتبة، ان الكرد في العراق يحافظون على توازن القوى في السياسة العراقية وبامكانهم نقل تجربة اقليم كردستان في بسط الأمن والاستقرار، الى المناطق الأخرى من العراق". ومن المقرر ترجمة كتاب (الكرد والسياسة الخارجية الأميركية) الى اللغة الكردية، من قبل مؤسسة آراس للطباعة والنشر في مدينة أربيل، ليعرض الكتاب على القُراء في شهر آب/أغسطس المقبل، بمراسيم خاصة تحضرها  الكاتبة ماريانا هارونتاكي. من: رابر يونس عزيز، تر: احسان ايرواني

نووسەرێكی یۆنانی لەبارەی كاریگەریی كورد بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكاوە كتێبێك دەنووسێت

هەولێر، 13 تشرینی دووەم/ نۆڤێمبەر (ئاكانیوز) - نووسەرێكی یۆنانی لە كتێبێكی 320 لاپەڕییدا كە لەلایەن دەزگەی رۆتلیجی نێودەوڵەتی بەزمانی ئینگلیزی بڵاوكراوەتەوە، پێوەندییەكانی نێوان كورد و ئەمەریكا بە گرینگ وەسپ دەكات لە سیاسەتی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاستدا و كاریگەریی كورد بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكاوە دەخاتە ڕوو. كتێبی "كورد و سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا" لە نووسینی خاتوو ماریانا هاروداكی یەكەمین كتێبە كە بەشێوەیەكی ورد پێوەندیی كوردی هەرچوار پارچەكان بەگشتی و كوردی عێراق بەتایبەتی لەگەڵ ئەمەریكادا تاووتوێ دەكات و دەگاتە ئەو دەرەنجامەی كە كورد كاریگەریی هەبووە بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكاوە. كتێبەكە پوختەیەكی نامەی دكتۆرای خاتوو هاروداكی كە لە پەیمانگای دیراساتی عەرەبی و ئیسلامیی زانكۆی ئێكستەر لە بەریتانیا لە ساڵی 2006دا بە دەستی هێناوە.  هاروداكی وەكو توێژەرێك لە بواری پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەتی كار دەكات. سەبارەت بەوەی لەبەرچی كوردی هەڵبژارد بۆ ئەوەی توێژینەوەی لەبارەوە بنووسێ، نووسەر لە دیمانەیەكدا بە ئاژانسی كوردستان بۆ دەنگوباس (ئاكانیوز)ی ڕاگەیاند كە "پێم وایە پرسی كورد ڕۆڵێیكی گرینگی هەیە بەسەر سیاسەتی هەرێمییەوە (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست)، تەنانەت لەوانەیە رۆڵێكی پێكهێنەر بێت"، هەروەها لەبەر ئەوەش كە پرسی كورد زۆری لەبارەوە نەنووسراوە بەتایبەتی بەو شێوەیەی كە هەموو قۆناغەكانی ئەو جۆرە پێوەندییەی نێوان كورد و ئەمەریكا دیاری بكات. "زۆربەی نووسینەكانی پێشوو (لەبارەی كورد) لێكۆڵینەوەی سۆسیۆلۆجی و ئەنترۆپۆلۆجی بوونە نەك لێكۆڵینەوەی سیاسی بەتایبەتی لە سۆنگەی پێوەندیی نێودەوڵەتییەوە" ماریانا گوتی. ئەو لە كتێبەكەیدا، پێوەندییەكانی كورد و ئەمەریكا لەوەتەی شەڕی دووەمی جیهانییەوە تا شەڕی سێیەمی كەنداو لە 2003 و دوای ئەو كاتە وەكو توێژینەوەیەكی سیاسی بەوردی دەخاتە ڕوو. "رۆڵی پرسی كورد وەكو گەیەنەرێك لە نێوان كورد و سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا بەهۆی پێشوەچوونەكانی ئەم ساڵانەی دواییی كوردی عێراق و بەردەوامبوونی پرسی پەكەكە و سەرهەڵدانەوەی پرسی كورد لە سووریا، گرینگیی كوردی لە ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست وەبیر دنیا هێنایەوە" هاروداكی لە كتێبەكەیدا نووسیویەتی. ئەو هەوڵی داوە لە كتێبەكەیدا پرسیارێكی سەرەكی كە خۆی لە دوو ڕوودا دەبینێتەوە وەڵام بداتەوە: ئایا كورد كاریگەرییان هەبووە بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا یاخۆ نا؟ ئایا شتێك هەیە بەناوی پێوەندیی كورد و سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا لە شێوەی كارلێككردن لەنێوان دەوڵەتێك و لایەنێكی نادەوڵەت؟. لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكەشیدا دەگاتە ئەو دەرەنجامەی كە كورد یەكەمین لایەنی نادەوڵەتە كاریگەریی بەسەر سیاسەتیی دەرەوەی دەوڵەتێكی وەكو ئەمەریكادا هەبێت. دەرەنجامی كتێبەكە ئەوەیە كە پێوەندییەكی كارلێكی و بەدامەزراوەییكراوی ڕوونی ئەمەریكا لەگەڵ كوردی عێراقدا هەیە. "ئەمەش یەكەمین جارە كە دەبینین لایەنێكی نا دەوڵەت وەكو كوردی عێراق دەتوانن رۆڵێكی ئاوا گرینگ لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا بگێڕن" نووسەر گوتی زیاتر گوتی"زۆربەی كات دەبینی دەوڵەت كاریگەریی بەسەر دەوڵەتەوە هەیە، بەڵام لە حاڵەتی كورد و ئەمەریكادا دەبینی كورد كە خاوەنی دەوڵەت نییە كاریگەری و كارلێكی لەگەڵ دەسەڵاتی دەوڵەتێكی وەكو ئەمەریكادا هەیە.". ئەو هەروەها پێی وایە كوردی عێراق هاوسەنگیی هێز لە سیاسەتی عێراقدا ڕادەگرن و دەتوانن ئەو ئارامی و تەناهییەی لە هەرێمدا هەیە بیگوازنەەوە بۆ ناوچەكان تری عێراقیش. كتێبی "كورد و سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا" بڕیارە لەلایەن دەزگەی چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس لە هەولێر بكرێتە كوردی و بڵاوبكرێتەوە و لە مانگی ئاب خاتوو هاروداكی لە ڕێوڕەسمێكدا لە هەولێر كتێبەكەی پێشكێشی خوێنەران بكات. ڕابەر یونس عزیز

Demo bill in Kurdistan upsets opposition and NGOs

Demo bill in Kurdistan upsets opposition and NGOs

Erbil, Nov. 9 (AKnews) – Lawmakers in Kurdistan Region are polarized over a draft law requiring beforehand permission for demonstrations from the authorities passed recently by the parliament. Under the bill passed on Nov. 3 by a majority vote, any demonstration in Kurdistan Region has to be authorized by the ministry of the interior before demonstrators take to the streets. officials say the law is to regulate the demonstrations and that the security forces provide security for the demonstrators. However, the opposition factions and the civil society organizations are upset about the bill and consider it restrictions on the right of citizens to demonstrate and raise their voices. They called on the president Massoud Barzani to not sign on the bill and return it to parliament for amendments. "We thought that the bill would be passed to expand the freedoms of the people in Kurdistan" said Sargul Qaradaghi, an MP in the Gorran faction in the parliament of Kurdistan region, "it is regrettable that it was passed by a majority vote despite expressing our concerns about some articles of the draft law" The Opposition, which includes the Gorran movement, the Kurdistan Islamic Union (KIU), and the Islamic Group (IG) considered the bill as "restricting the freedom of demonstrating". They were particularly concerned about an article which requires beforehand permission from the authorities for any demonstration. The law also does not allow unexpected demonstrations. The demonstrations bill has been submitted to the president of the Kurdistan Region Massoud Barzani. Upon Barzani's singing, the bill will be put into effect. According to the amended Law No. 1 of 2005, the president has to sign or reject the law in 15 days. If the period expired and the president did not reject the bill, it will automatically be effective. "Demonstration is a right of the citizens and can not be restricted by laws. The demonstrators only need to inform the relevant authorities so that they can provide security and safety for them not permissions" said the Gorran member. The majorities of the demonstrations in Kurdistan Region have been unexpected in response to certain decisions by the government that some people have found "unfair" and did not have time to inform the relevant authorities, which had to be addressed separately in the bill, according to him. Another Gorran lawmaker, Zana Raof, said requiring people to have permission to demonstrate will alter the law from a constitutional guarantee of the citizens rights to a "weapon in the hands of ministry of the interior" and which might be used for personal purposes and preventing demonstrators. "Also, not fitting the unexpected demonstrations in the law will crate a big problem for the internal security forces, as people usually take to the streets all of a sudden," he said, "what was passed contains dangerous implications and restricts the constitutional rights of people" "There are demonstrations for certain issues which require immediate solutions and can not wait for two days to first inform the authorities and then the authority in turn, reply in another two days" said Omar Abdul Aziz, head of the KIU action in the Kurdish parliament. The differences on the bill have driven a wedge even between the lawmakers of the Kurdistani Alliance which includes the two ruling parties in the region: the Kurdistan Democratic Party (KDP) and the Patriotic Union of Kurdistan (PUK). Some of them believe that the law restricts freedoms while others argue that the law is suitable for Kurdistan Region in the current unstable stage of Iraq and could be reformed later. "The law contains many flaws," said Rafiq Sabir of the Kurdistani Alliance, "because freedom of demonstration is restricted when permission is required. In some articles, it is against the law number 17 of 1993 which stipulates that only informing the authorities is required for a demonstration… the bill does not comply with the developing democracy in Kurdistan" Those who argue that the bill is necessary cite security as the main reason to support the bill. "Kurdistan is part of Iraq, it can not be viewed as different" says Aso Karim, another member of the Kurdistan Alliance, "whenever the terrorism is curtailed in Iraq and Kurdistan, then the law can be amended" Some observers have dubbed Kurdistan Region "the Other Iraq" its security and stability. Though demonstration needs permission from the authorities in advance, but this does not mean they will be able to reject a request for one without good reason, according to Karim. Recently, hundreds of students took to the streets without prior notice to the authorities after they had applied to the universities of Kurdistan Region but were not admitted. Shorish Mohammed Amin, head of the NGO Federation in Kurdistan which includes 15 organizations, said the law was more "to block demos than organize them… as if the demonstrators were the enemies of the government and the country," He said they will continue a campaign they have started to collect signatures against the bill and will urge the president Massoud Barzani to return the draft back to the parliament for reforms. "Passing the law will harm the democracy in Kurdistan and is reminiscent of the Baath regime days when demonstrations were not allowed" Reported by Dler Abdulrahman Editted by Raber Y. Aziz

Iraqi leaders break impasse over government formation

Iraqi leaders break impasse over government formation

Erbil, Nov. 8 (AKnews) – The political leaders of Iraq successfully finished a meeting in Erbil Monday to discuss their differences over the next Iraqi government breaking at least the "psychological barrier" to come to terms. All the Iraqi political leaders attended the meeting in Erbil to hold face-to-face talks in what became the first all-inclusive meeting to bring together the Iraqi actors under one roof – the initiative of the President of Kurdistan Region Massoud Barzani. Barzani's initiative, submitted to the political blocs in September, suggested as an initial step the establishment of the committee of 8-12 representatives from the different political factions in order to resolve issues of contention between them and arrive at a consensus over the allocation of the key governmental posts. The Erbil meeting is the second stage of the initiative. In the opening speech, Barzani said the initiative was a result of his belief that "Iraq could accommodate us all, without exception, and this is what it should be" Leader s of all bloc looked with optimism at the meeting with a view to end the 8-month long political impasse after the March 7 elections failed to conclude the issue of government formation. Prime Minister Nuri al-maliki said the leaders met in Erbil to achieve three principles: national unity, continuing the national reconciliation process and a real national partnership in forming the new government. The Prime Minister Nuri al-Maliki said the Iraqi people had the right to see all the political actors accelerate the formation of the Iraqi government. "They need guarantees about their country" But Iraq's Vice-President Tareq al-Hashemi sounded doubtful and pessimistic of the Iraqi leader ability to resolve the disputes over the new Iraqi government in the the Erbil meeting "How can the leader settle the strategic disputes in such a short time" wondered Mr Hashemi, a Sunni leader within the al-Iraqiya list led by former Iraqi interim Prime Minister Ayad Allawi, in his speech in the meeting, though he urged a "quick and urgent formation of a national partnership government" Still Massoud Barzani found it a successful and positive meeting. "What I saw today was more than positive", Barzani told a press conference after the meeting, "If the meetings continue with this positive atmosphere, I am sure the government will be formed soon" "This is the first meeting since the elections in which all the political blocs took part… in itself an important step" said Barzani. There have been meetings before between the Iraqi actors which included only two or three blocs. "This time, the political actors, instead of talking on the TV channels and newspapers, sat face to face and talked… previously, they wouldn't meet" said Barzani. A second meeting will be held Tuesday in Baghdad to give more time to the leaders to expand on the issues and agree on the top government positions before the next parliament convention on Thursday. The major disagreements are over the distribution of the top three state positions of prime minister, president and parliament speaker. Asked if there were external pressures on Kurds to give up their demand for Iraqi presidency, currently held by a Kurd Jalal Talabani, Barzani said "there is this speculation, but it is not like that. The president's position is a national right for the Kurds… it is related to the parliament of the Kurdistan region, the Kurdish political blocs, and the Kurdish public, it is not the decision of one person" Iraq had been deadlocked in disputes between the main parliamentary blocs for eight months over who will name the next PM. Current Prime Minister Nuri al-Maliki wants to keep his job for a second term while Iraqiya list insists that they are entitled by the constitution to form the government. The Iraqiya won 91 seats in the parliament while Maliki's State of Law Coalition (SLC) 89. in a move to get ahead of Allawi, Maliki entered an alliance with the Iraqi National Alliance list, 70 seats, to form the merger the National Coalition (NC). The NC later broke into two parts; those who supported Maliki as candidate for the post of the Pm, and those who were against him. The supporters were mainly members of Maliki's SLC and the Sadr Current who held some 40 seats within the INA. Kurds could play kingmaker if they align with Maliki giving him a majority of over 180 seats out f the 325-seat parliament. Regarding their support for a certain bloc, Barzani said the "Kurds will announce their stand in the next parliament session," Raber Y. Aziz (raber@aknews.com)

British interest in Kurdistan grows while U.S. participation hits new low

Erbil, Oct. 21 (AKnews) – British companies are more and more interested in the Kurdistan Region as their number increased to 39 in the international fair opened in Erbil on Monday from 2 in the previous one in September, while the U.S. participation hit a new low dropping to 0.23% down from 0.48% the previous show in September. On Monday, the sixth international trade fair was opened in Erbil, the capital of Iraq's Kurdistan Region, where 850 companies from 25 countries exhibited their products. They were all full of optimism to find investment opportunities in the secure region of Kurdistan. Nine of the British companies exhibited their products individually, while the other 30 companies and trade associations were represented by the UK Trade and Investment (UKTI) led by Sir Andrew Chan. The UKTI is the British government department responsible for urging  international trade with the UK. "Kurdistan is very different" says Mr Robb Huddow of the British UK Filter whose company exhibited separately.  UK Filter first engaged in business in Iraq in 1979. Seven years after the 2003 invasion, the British government has now realized that Kurdistan is a prosperous market. They are now urging British companies to do business in Kurdistan, "but, we are 10 years late" said Mr Haddow, "Kurdistan has been a good market for the past 10 years" Mr Haddow said the British did not come to invest in Kurdistan five years ago for two reasons: at that time, business was very good in Europe "so why go so far away as Kurdistan," and the second, "Kurdistan was not recognized as being different from Iraq" The growing British interest in Kurdistan was attributed by Haddow to another reason; there is a division between business and politics "and this of course is so good, when I came to Iraq everything was politics during the time of Saddam." Back in the 1980s there were strict state-imposed conditions for companies to work in Iraq. One of the things which kept foreign investors away was the "Penalty for failure" where businessmen failing to accomplish a project would be punished by death. The presence of the British government – for the first time ever – represented by the UKTI signals a growing British government interest in the region of Kurdistan. There are two more fairs in November and December in Erbil. "Of course we will have more participation in Erbil" said Zaid Abdullah, senior trade and investment manager from the British Embassy in Iraq. "Now we understand Kurdistan is the gateway for business in Iraq." UKTI will help UK-based companies to "make their decisions to do business in Iraq, in general, and we help them to succeed in this market" By contrast, only two U.S. companies participated in the sixth Erbil International Fair which amounts to only 0.23% of 850 companies in the show. This figure, though double the number of the previous fair in late September when only one American company exhibited its products, is still twice lower in percentage. There were only 207 companies and the U.S. participation accounted for 0.48% then, and now there are 850.  "The actual American people don't understand as much… they'd rather do business elsewhere. They don't understand the culture" says Amir A. Sabetian, chief financial officer of the U.S.-based Mach Oil. Americans think that Kurdistan region is the same as Iraq. "They are afraid, I was afraid" said Sabetian, who is an Iranian-American. Being of Iranian origins, he better understands the culture and people here, otherwise he would not be here as well. Sabetian says he decided to come to Kurdistan only after he saw on TV an American-Iranian singer visited the region. "A singer came three months ago; it was Googoosh who is an Iranian American singer (to hold a music concert in Erbil). She completely changed my perspective of Kurdistan" After Googosh held the music concert, "I think I have it wrong, and when I came here, I saw that I completely had it wrong" said Mr. Sabetian. Kurdistan is dubbed by observers "The Other Iraq" for its security, stability, economic growth and prosperity. The U.S. government has desperately tried to urge businessmen to come to Iraq. They have a special designated Iraq program for businesses that "we are going to help you do business in Iraq" according to Sabetian. But it seems that it is no use. Sabetian believes that the fair organizing company should go to show in the United States themselves and tell the American people that it is safe to do shows in Kurdistan, and let the people know that Kurdistan is not the same as Iraq. "The growth of Kurdistan to me is surprising which I am going to relay that back to my people" "I think that Iraq needs to do more; there is so much the government can do. I don't think they are going to do commercials and go to shows in the U.S." Shthwan al-Maqdisi, operations manager of IFP which organized the show said they had contacted the U.S. embassy, consulate and the U.S. chamber of commerce. "But every time, the maximum number of American companies that participate is five" But to Mr Robb Huddow, director of UK Filter ,  Kurdistan is too small a market for the U.S. to do business in and a long way away. "The Americans don't want to come such a distance; their focus is on their internal market and South America." Said Mr Haddow. South America has a population is about 500 million, while Kurdistan is 5 million. "So, if you were an American businessman where would you go?" Still, he believes that it is in the hands if the Kurds to promote their country and change the picture the westerners have of Kurdistan. "The British are fed up with hearing the war in Afghanistan, and they think that Kurdistan is the same as Afghanistan" It is more an American problem than a British one. "because there are 300 million of them yet only 5 million of them are abroad" he says, "when we ruled the world, there were only 50 million of us and 20 million were outside, in New Zeland, Australia…" According to him, the KRG has been successful in its efforts to promote Kurdistan in the past few years. In June, a Kurdish delegation visited London to participate in an economic conference where they were a "phenomenal success". "The measure of the KRG's success is that that the British who sleep all day have now woken up and they have come, there are not many, but next year, if everything is OK there will be double the number of British companies." Huddow also drew attention to the fact that there are many fairs in Kurdistan each year while there does not need to be more than one because Kurdistan is not a big enough place to have more than one fair. One big fair a year is better than several smaller ones, he said. Reported by Raber Y. Aziz, (contact Raber at: raber.younis@aknews.com) Edited by Karl Allen

گرینگیدانى بەریتانیا بە كوردستان پەرە دەستێنێ لە كاتێكدا بەشدارى ئەمەریكا لە دابەزینە

هەولێر 21 تشرینى یەكەم/ئۆكتۆبەر (ئاكانیوز)- گرینگیدانى كۆمپانیا بەریتانیاییەكان بە هەرێمى كوردستان تا دەڕوا لە زیادبوونە و ڕێژەى بەشدارى كۆمپانیاكانى ئەو وڵاتە لەو پێشانگە نێودەوڵەتییەى كە دووشەمى ڕابردوو لە هەولێر كرایەوە بۆ 39 كۆمپانیا بەرزبووەتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە كە بەشدارى كۆمپانیا ئەمەریكییەكان بە بەراورد لەگەڵ پێشانگەى پێشوو كە لە مانگى ئەیلوولدا ساز كرا ڕێژەى بەشدارییان لە 0.4% بۆ 0.2% دابەزی. ڕۆژى دووشەمى ڕابردوو شەشەمین پێشانگەى بازرگانیی نێودەوڵەتی لە هەولێر، پایەتەختى هەرێمى كوردستانى عێراق، كرایەوە و 850 كۆمپانیا لە 25 وڵات لەو پێشانگەیەدا بەشدارییان كرد و بەرهەمەكانى خۆیان پێشاندا. ئەو كۆمپانیایانە گەشبینییەكى زۆریان پێوە دیار بوو بۆ ئەوەى هەلى وەبەرهێنان لەم هەرێمە جێگیرەدا بۆ خۆیان بدۆزنەوە. نۆ لە كۆمپانیا بەریتانیایییەكان بەجودا بەرهەمەكانی خۆیان پێشان دەدا لە كاتێكدا نووسینگەی بازرگانی و وەبەرهێنانی بەریتانیا UKTI بەسەرۆكایەتیی سێر ئاندرو چان نوێنەرایەتیی 30 كۆمپانیا و گرووپە بازرگانییەكانی تری دەكرد. نووسینگەی بازرگانی و وەبەرهێنانی بەریتانیا ئەو نووسینگە حكوومەتییەی بەریتانیایە كە بەرپرسیارە لە هاندانی بازرگانیی نێودەوڵەتی لەگەڵ بەریتانیا. هەبوونی نوێنەرایەتیی حكوومەتی بەریتانیا ئاماژەیەكە بۆزیادبوونی گرینگیپێدانی حكوومەتی بەریتانیا بە هەرێمی كوردستان. ڕوب هادۆ بەڕێوەبەرى كۆمپانیاى بەریتانیایی "UK Filter" كە بۆ یەكەمجار لە ساڵى 1979دا كارى بازرگانى لە عێراقدا كردووە گوتى "كوردستان زۆر جیاوازە". حەوت ساڵ پاش هێرشەكەى ساڵى 2003 حكوومەتى بەریتانیا تازە ئەوەى بۆ ڕوون بووەتەوە كە كوردستان بازاڕێكى دەوڵەمەندە. ئەوان ئێستە داوا لە كۆمپانیاكانى بەریتانیا دەكەن بۆ ئەوەى لە كوردستان بازرگانى بكەن. هادۆ گوتى "بەڵام ئێمە 10 ساڵ پاش كەوتووین. كوردستان لە ماوەى 10 ساڵى ڕابردوودا بازاڕێكى باش بووە". بەڕای هادۆ، بەریتانیا 5 ساڵ پێش ئێستە لەبەر دوو هۆكار وەبەرهێنانى لە كوردستاندا نەدەكرد: لەو كاتەدا بازاڕ و كارلە ئەوروپادا زۆر باش بوو و بیریان لەوە نەكردووەتەوە وا دوور بڕۆن و بێنە كوردستان، هەروەها وایان دەبینی كە كوردستان هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ ناوچەكانى ترى عێراقدا نییە. هۆكارێكى تر كە بووەتە هۆى پەرەسەندنى گرینگیدانی بەریتانیا بە كوردستان ئەوەیە كە سیاسەت و كار لە یەكتر جیا كراونەتەوە و ئەمەش شتێكى باشە. "كاتێك من لە سەردەمى سەدام سەردانى عێراقم كرد هەموو شتێك سیاسەت بوو". لە ساڵانی 1980كاندا كۆمپانیاكان لە عێراق ڕووبەڕووى هەلومەرجى دژوار دەبوونەوە . یەكێك لەو شتانەى كە كە كۆمپانیا بیانییەكانی لە عێراق دوور دەكردەوە ئەوەبوو كە "سزاى سەرنەكەوتن" هەبوو بەجۆرێك ئەگەر وەبەرهێنەرەكان لە پڕۆژەكانیان سەركەوتنیان مسۆگەر نەكردایە ڕووبەڕووى سزاى مردن دەبوونەوە. دوو پێشانگەى تر لە مانگەكانى تشرینى دووەم و كانوونى یەكەمدا لە هەولێر دەكرێتەوە. زیاد عەبدوڵا بەڕێوەبەرى باڵاى بازرگانى و وەبەرهێنان لە باڵوێزخانەى بەریتانیا لە عێراق گوتى "بێ گومان ئێمە بەشدارى زیاترمان دەبێ لە هەولێر. ئێمە ئەو ڕاستییەمان بۆ ئاشكرا بووە كە كوردستان دەروازەیەكە بۆ بازرگانى لە عێراقدا". زیاد عەبدوڵا هەروەها گوتی "نووسینگەی بازرگانى و وەبەرهێنان هاوكارى كۆمپانیا بەریتانیاییەكان دەكات بۆ ئەوەى بازرگانى لە عێراقدا بكەن و بەشێوەیەكى گشتى ئێمە هاوكارى ئەوان دەكەین بۆ ئەوەى لەم بازاڕەدا سەركەوتوو بن". لەبەرامبەر زیادبوونی گرینگیدانی بەریتانیا بە هەرێم، گرینگیدانی ئەمەریكا ڕوو لە كەمییە و تەنیا دوو كۆمپانیاى ئەمەریكایی لە شەشەمین پێشانگەى بازرگانیی نێودەوڵەتیدا بەشدارییان كرد و ڕێژەى بەشدارییان لە كۆى ئەو 850 كۆمپانیایەى بەشدارییان تێدا كردبوو، 0.2% بوو. هەرچەندە بە ژمارە كۆمپانیا ئەمەریكایییەكان دوو هێندەى ژمارەى كۆمپانیا بەشدارەكانی پێشانگەى پێشوو بوو كە لە مانگى ئەیلوولى ڕابردوودا بەڕێوەچوو كە تەنیا یەك كۆمپانیاى ئەمەریكایی بەشدارى ئەو پێشانگەى كرد، بەڵام بەڕێژەی سەدی بەشداریی ئەمەریكا هێشتا دوو جار كەمتر بووەتەوە. ئەو كات تەنیا 207 كۆمپانیا لەو پێشانگەدا بەشدارییان كرد و ڕێژەى بەشدارى ئەمەریكا لەو پێشانگەدا 0.4% بوو و ئەم جارە 850 كۆمپانیا بەشداریان تێدا كرد بۆیە ڕێژەی سەدی بەشداریی ئەمەریكا تەنیا 0.2% بوو. ئەمیر سابێتیان بەڕێوەبەرى دارایی لە كۆمپانیاى ئەمەریكایی "Mach Oil" كە لە پێشانگەكەدا ئامادە بوو گوتى "خەڵكى ئەمەریكا تێ ناگەن، ئەوان زیاتر لە شوێنى تر بازرگانى دەكەن. ئەوان لە كولتوورى كوردستان تێ ناگەن". سابێتیان كە هاووڵاتییەكى ئەمەریكایی ئێرانیییە، زیاتر گوتى "ئەمەریكییەكان پێیان وایە هەرێمى كوردستان وەك شوێنەكانى ترى عێراق وایە. ئەوان دەترسن، منیش دەترسام". سابێتیان دەڵێ كە پاش ئەوەى گۆرانیبێژى ئەمەریكایی بەڕەچەلەك ئێرانى گوگوشی لە تەلەڤزیۆن بینیوە كە لە هەرێمى كوردستان گۆرانى گوتووە، بڕیارى داوە بێتە كوردستان. "ئەو گۆرانیبێژە سێ مانگ پێش ئێستە سەردانى كوردستانى كرد و كۆنسێرتێكى لە هەولێر ساز كرد. ئەو بەتەواوى تێڕوانینى منى لەبارەى كوردستانەوە گۆڕى". پاش ئەوەى گوگوش ئەو كۆنسێرتەى لە هەولێر ساز كرد سابێتیان بیری كردەوە كە ڕەنگە هەڵە بووبێت لە بارەی كوردستانەوە. "كاتێك هاتمە كوردستان زانینم كە پێشتر من بەتەواوى بە هەڵەدا چووبووم لەبارەی كوردستان"، سابێتیان ئەمەى گوت. هەندێك لە چاودێران بە كوردستان دەڵێن "عێراقەكەى تر"، چونكە بوارى تەناهى جێگیرە و ئابوورى لە گەشەكردندایە و بەرەو ئاوەدانى دەڕوات. ئەو هاووڵاتییە ئەمەریكایی ئێرانیە زیاتر گوتی حكوومەتى ئەمەریكا هەوڵى داوە بۆ ئەوەى بازرگانەكان بێنە عێراق. ئەوان پلانێكى تایبەتیان بۆ بازرگانەكانیان لە عێراق داڕشتووە كە هاوكاریان دەكەن بۆ ئەوەى لە عێراقدا بازرگانى بكەن. شەزوان ئەلمەقدیسی، بەڕێوەبەری عەمەلیاتی كۆمپانیای "IFP Iraq" كە پێشانگەی نێودەڵەتیی هەولێر ڕێك دەخات گوتی كە ئەوان پێوەندییان بەباڵوێزخانە، كونسولگە و ژوورى بازرگانیى ئەمەریكاوە كردووە، بەڵام تا ئێستە زۆرترین ڕێژەى بەشداریى كۆمپانیا ئەمەریكییەكان لە پێشانگەكاندا 5 كۆمپانیا بووە. سابێتیان پێى وایە كۆمپانیاى ڕێكخەرى ئەم پێشانگەیە پێویستە بەشدار لە پێشانگەكان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمەریكادا بكات و بە خەڵكى ئەمەریكا بڵێن كە دۆخەكە بۆ كردنەوەى پێشانگە لە كوردستاندا جێگیرە و بە خەڵكى پێشان بدەن كە كوردستان وەك شوێنەكانى ترى عێراق نییە. گو تیشی كە "گەشەكردنى كوردستان بۆ من سەرسوڕهێنەرە و كاتێك گەڕامەوە بۆ ئەمەریكا ئەمە بۆ خەڵكەكەم دەگێڕمەوە" "من پێم وایە عێراق پێویستى بە هەوڵى زیاتر هەیە و حكوومەت دەتوانێ كارى زیاتر بكات. ئەوان دەبێ شاباش بكەن و پێشانگە لە ئەمەریكادا بكەنەوە". بەڵام ڕوب هادۆ بەڕێوەبەرى كۆمپانیاى بەریتانیایی "UK Filter" پێى وایە كوردستان بازاڕێكى بچووكە بۆ ئەمەریكا تا تێیدا بازرگانى بكات، هەروەها زۆر دووریشە. ناوبراو گوتى "ئەمەریكییەكان نایانەوێ بێنە شوێنێكى وەها دوور و زیاتر لە بازاڕە ناوخۆیییەكان و ئەمەریكای باشووردا كار دەكەن". "ئەمەریكای باشوور نێزیكەى 500 ملیۆن دانیشتووى هەیە، لە كاتێكدا كوردستان 5 ملیۆن دانیشتووى هەیە و بۆیە ئەگەر ئێوە بازرگانێكى ئەمەریكایی بن دەچنە كوىَ؟"، هادۆ واى گوت. ئەو لەو بڕوایەدایە كە ئەمە لە دەستى كوردەكاندایە كە گەشە بە وڵاتەكەیان بدەن و وێنەى كوردستان لەلاى خەڵكانى ڕۆئاوا بگۆڕن و گوتى "خەڵكى بەریتانیا بێزارن لە بیستنى هەواڵى شەڕ لە ئەفغانستان و ئەوان پێیان وایە كوردستان وەك ئەفغانستانە". هادۆ هەروەها ڕاى گەیاند "ئەمە زیاتر گرفتى ئەمەریكایە تا بەریتانیا، چونكە ژمارەى دانیشتوانى ئەوىَ 300 ملیۆن كەسە و تەنیا 5 ملیۆنیان لە دەرەوەی ئەمەریكان. لە كاتێكدا ئێمە (بەریتانیا) كە حوكمی دنیامان دەكرد تەنیا 50 ملیۆن بوین بەڵام 20 ملیۆنمان لە دەروەی ولات بووین لە نیوزلەند، ئوسترالیا و وڵاتانى تر". بەپێى قسەكانى هادۆ حكوومەتى هەرێمى كوردستان لە چەند ساڵى ڕابردوودا لە هەوڵەكانى خۆى بۆ بەرەوپێشبردنى كوردستان سەركەوتوو بووە. لە مانگى كانوونى دووەمدا شاندێكى كورد بەمەبەستى بەشداریكردن لە كۆنفرانسێكى ئابووریدا سەردانى لەندەنیان كرد و "سەركەوتنێكى باشیان" بەدەست هێنا. "پێوانەى سەركەوتنى حكوومەتى هەرێمى كوردستان ئەوەیە بەریتانیاییەكان كە بەدرێژایی ڕۆژ دەخەون ئێستە لە خەو هەڵستاون و هاتوونەتە ئێرە. ئەگەر هەموو شتێك بەباشی بڕوات، ئەوا ساڵی داهاتوو ژمارەی كۆمپانیا بەریتانیاییەكان دوو هێندە زیاد دەكەن" هادۆ گوتی. هادۆ لە بەشێكى ترى قسەكانیدا تیشكى خستە سەر ژمارەى پێشانگەكان و گوتى هەموو ساڵ ژمارەیەكى زۆر پێشانگە لە كوردستاندا دەكرێتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە كە پێویست ناكات لە 1 پێشانگە زیاتر بێت، "چونكە كوردستان شوێنێكى زۆر گەورە نییە تا بتوانێت زیاتر لە یەك پێشانگەى لە ساڵدا تێدا ساز بكرێت" "سازكردنى 1 پێشانگەی گەورە لە ساڵێكدا باشترە لە چەندان پێشانگەى بچووك، چونكە هەرچەندە پێشانگە گەورەتر بێت سەركەوتووترە". لە ڕابەر یونس

دوو كۆمپانیای توركیایی و ئیماراتی بەبڕی 250 ملیۆن دۆلار وەبەرهێنان لە بواری بیناسازی لە عێراق و هەرێمی كوردستان دەكەن

هەولێر 30 ئەیلوول/سێپتێمبەر (ئاكانیوز)- لە رۆژی چوارەم و كۆتایی پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێردا دوو كۆمپانیای توركیایی و ئیماراتی بواری بیناسازی رێككەوتننامەیەكی كاری هاوبەشی 250 ملیۆن دۆلارییان ئیمزا كرد بۆ ئەنجامدانی كاری وەبەرهێنان لە بواری بیناسازی لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا. ئەمڕۆ پێنجشەم لە ڕێوڕەسمێكدا لە پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێر بەسەرپەرشتیی وەزارەتی ئاوەدانكردنەو و نیشتەجێكردنی هەرێمی كوردستان، هەریەك لە لەیس محەمەد بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای ئیست بیڵدینگی ئیماراتی و تانەر مەرموت بەڕێوەبەرەی كۆمپانیای ئاكۆنی توركیایی بۆ دروستكردنی خانووی سووك رێككەوتنێكیان مۆر كرد بۆ ئەنجامدانی كاری وەبەرهێنانی هاوبەش لە عێراق و هەرێمدا بەبڕی 250 ملیۆن دۆلاری ئەمەریكایی. كۆمپانیا ئیماراتییەكە تایبەتمەندە لە بواری دیزاینی ئەندازەیی "خانووی سووك" واتە ئەو خانووانەی پەیكەرەكانیان لە جیاتی كۆنكریت و بلۆك لە ئاسن دروست دەكرێ و ناوبڕەكانی بەمادەی سووك پڕ دەكرێتەوە. بەڕێوەبەری كۆمپانیا ئیماراتییەكە بەئاژانسی كوردستان بۆ دەنگوباس (ئاكانیوز)ی راگەیاند، سوودی ئەو جۆرە خانوانە لەوەدایە كێشیان سووكە، خاوێنە و لە دروستكردندا خێرایە. تانەر مەرموت بەڕێوەبەری كۆمپانیا توركیاییەكە گوتی "لە ساڵی 2005ەوە لە عێراق كار دەكەین و یەكەم پڕۆژەمان لە شاری سلێمانی ئەنجام دا". بڕیارە لەو بڕە پارەیەی ئەو دوو كۆمپانیایە لە پڕەۆژەكانی نیشتەجێكردن لە عێراق بەكاری دێنن 20%ی لە هەرێمی كوردستان بخەنە گەڕ، واتە 50 ملیۆن لەو پارەیە بۆ هەرێمی كوردستان تەرخان دەكرێ و ئەوەی تری لە بەشەكانی تری عێراقە. لەلایەن خۆیەوە زانا مستەفا عوزێری بەڕێوەبەری گشتیی پلاندانان لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەی هەرێم لەبارەی سوودی ئەو خانووە سوكانە گوتی "دەتوانرێ بەئاسانی دروست بكرێ و تێكیش بدرێتەوە لەبەر ئەوەی هەمووی بەبرغو قایم دەكرێ و كێشەكەی سووكە". "پرۆجێكت عێراق 2010" شەشەمین پێشانگەی نێودەوڵەتیی هەولێرە بۆ كەرەستە، ئامێری بیناسازی، كارەبا و تەكنیكی ژینگە كە بەبەشداری 207 كۆمپانیا لە 23 وڵاتی دنیا لە 27ی ئەم مانگە لە هەولێری پایەتەخت كرایەوە. (ئاكانیوز) م ئ لە ڕابەر یونس عەزیز raber.younis@aknews.com

Multi-million UAE-Turkish joint investment venture in Iraq

Multi-million UAE-Turkish joint investment venture in Iraq

Erbil, Sept 30 (AKnews) – On the last day of the Erbil international construction trade fair, a joint venture was signed between a Turkish and a UAE company to invest in the housing and construction sector in Iraq and Kurdistan. Project Iraq 2010 which was the 32nd international fair opened in Erbil since 2005 and the 6th this year, was finalized on Thursday. The Turkish company Akkon for Steel Frame Construction signed with the United Arab Emirate (UAE)'s East Building for Construction one of the biggest deals amounting to $250 million to invest in Iraq and Kurdistan, building housing units in the public and private sectors. "I think we will be carrying out huge construction projects in Iraq," said Taner Mermut, general manager of Akkon, "$50 million of the total will be invested in the Kurdistan Region" Akkon has been active in Kurdistan since 2005 when they first started in Sulaimaniyah city. The signing of the agreement took place under the supervision of the KRG's Ministry of Construction and Housing. The East Building company is specialized in designing lightweight house frames; the Turkish company is specialized in implementing those designs. Turkey and the UAE were among those countries that participated extensively in the fair in Erbil. 45 Turkish companies and 23 UAE companies were exhibiting their goods. "We have implemented lightweight house projects in Abu Dhabi before, and Iraq is similar to Abu Dhabi in terms of climate" the general manager of East Building, Laith Mohammed Ali said. "Lightweight houses are cheaper, cleaner, easier and faster to build," Ali continued. The UAE Company already has an office in Erbil and is looking forward to opening more offices in central and southern Iraq. Zana Mustafa Uzeiri, Director Generral of Planning at the KRG Ministry of Construction and Housing told AKnews that the coming of such technology into Kurdistan will compete with the cement industry. "It will be very useful as it will be competing with the cement industry, it is cheaper" he said. Reported by Raber Y. Aziz

Trade fairs highlight appeal of “the Other Iraq”

Trade fairs highlight appeal of "the Other Iraq"

By Raber Y. Aziz of AKnews Erbil, Sept. 30 (AKnews) –The just-completed Project Iraq 2010 construction trade fair in Erbil underscores the growing interest of business in Kurdistan. Project Iraq 2010 brought together 207 companies from 23 companies over four days. It's the 32nd international trade fair in Erbil since 2005, and the 6th this year. Participants say Kurdistan is a great place to invest and plan to come back to the next fair planned for the coming months. "We are here to explore business," said Malaysia's senior trade commissioner Dato' Zulkifli, "and Erbil is a good place to do this," stressing that he will be coming back for more fairs "with more Malaysian exhibitors" Iraq has been the centre of attraction over the past few years with particular interest from the international business community in the region of Kurdistan now dubbed as "The Other Iraq" because of its greater security and stability. 207 companies from 23 countries exhibited their goods on an indoor area of 10,000 square meters for the light machines and goods, and an outdoor of 2,000 square meters for heavy machines. They were all there for the same purpose: promote their goods in the Kurdish market and find local partners. Turkey held the lion's share of the exhibition with 45 companies showing their goods, followed by Iran with 42 companies. The United Arab Emirates (UAE), Lebanon, Jordan, Italy, and Germany were among those countries that also had a notable presence in the fair. Three other international exhibitions are planned for October and November, said Latif Aref director Erbil Expo which hosts the fairs, raising the number of international shows to nine from seven a year earlier. As foreigners become aware of the situation in Kurdistan, more and more begin to flow into the region competing for the investment opportunities, given the fact that the huge budget of Kurdistan is mainly spent on construction, according to Latif Aref, director of Erbil Expo which hosts the international exhibitions in Erbil. "The Kurdistan Region is a growing economy, especially in construction…we are seeking prospects of doing business here" said Bulent Askar, representative of the Turkish Hakan Plastic, one of Turkey largest corporations for PVC pipe systems, also present here at last year's fair. Hakan Plastic participated in the fair to support their dealer in northern Iraq, Kiman Company who imports their PVC pipes. Both the Hakan Plastik representative and Kiman Director, Haval Ali, found no difficulties in their participation in the fair. The Kurdistan Regional Government (KRG) has been helpful and provides all facilities to attract more foreign investors. The KRG Law of Investment, passed in July 2006, is one of the friendliest laws to foreign investors looking for profitable business ventures. Under the law, investors are entitled to buy and own land for investment purposes, in addition to ownership of all the capital of any project, 10 year non-custom tax break, allocation of free or reduced price land for investment projects, and full repatriation of profits. Mr Ali said there had been negotiations with the other local companies and businesses during the first three days, "but we just cannot tell who is the serious one" as there are many. Many of the exhibitors have been to other Erbil international fairs before and look forward to attending more fairs in the future, with hopes to find partners. Kurdistan is an ever-growing market. "Kurdistan is a growing region; the KRG wants to develop it. Malaysia would like to be a partner" said the Malaysian trade commissioner Dato Zulkifli, who had come to Erbil for the first time. "I have met with the KRG Minister of Construction and Housing, and had discussions with the Sulaimaniyah Chamber of Commerce, Erbil Chamber of Commerce and other officials" said Zulkifli, "to have a good understanding of the region in order to expand our business in Kurdistan" Mr Zulkifli said trade exchange volume between Iraq and Malaysia in 2009 was $156 million. For the first seven months of 2010 the exchange between the two countries was $43 million, and they are seeking to increase the total exchange volume figure for 2010. "We supply mainly electricity appliances like CD players, TVs, Radio, and chemical products, in addiction to building materials" Zulkifli said, the worth of which in the first seven months of 2010 amounted to $20 million out of the 43 exchange volume for the period. But the $23 million of Iraqi exports to Malaysia comprised of "only petroleum" the Malaysian official said. "I wish to see more Iraqi exports to Malaysia… when I was a child, during Ramadan, I usually had dates (for breaking the fast) from Iraq's Basra city, but now I have to buy dates imported from Kuwait, UAE or Iran" Basra palm plantations were among the largest in Iraq and the world which produced the finest dates, however, due to the devastating eight-year Iraq-Iran war thousands of palm trees were eradicated as they came under shelling and rocket fire, and recently, farmers were complaining of the government's neglect of the palm industry. Germany's giant machine manufacturer ELBA which has been active in Iraq and the Kurdistan region for more than 30 years supplying equipment to local projects is now concentrating on the Kurdistan Region due to its safety and prosperity. The German manufacturer has been exhibiting its goods in Erbil for the last three years, yet, "Erbil is still the best place to do it" ELBA's Middle East delegate Mr Alois Peier says. "We'd like to expand our business" He says Germans are more and more interested in Kurdistan every year as more companies begin to flow to the region. In comparison to the seven German companies participating in the fair, the UK participation was very limited with only two companies. The representative of UK's largest manufacturer of electric water heating products Heatrae Sadia, Steve Latraché says that is because of "many problems in Baghdad… there is lot of misunderstanding about Iraq and Kurdistan, perhaps they don't understand that Kurdistan is a region with its own government". "I have to confess that I've seen no problems… My only difficulty is perhaps there is no direct UK-Erbil flight, I have to go to Jordan then Iraq." Ka/AKnews

جارنامە نێودەوڵەتییەكانی ڕۆژنامەوانی

جارنامە نێودەوڵەتییەكانی ڕۆژنامەوانی

ڕابەر یونس عزیز

لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام لە ساڵی 2003 و هاتنی هێزەكانی ئەمەریكا، ڕۆژنامەوانیی عێراقی بەگشتی كرانەوە و ئازادییەكی زیاتری بۆ ڕەخسا جا چ لە شێوەی ڕاگەیاندنی سەربەخۆ و ئەهلی بێت چ حیزبی. هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ هەمان كاروانی كرانەوە و ئازادیی زیاتر هەنگاوی ناوە، ئەگەرچی پێش 2003یش بەهچ شێوەیەك بەراورد لەنێوان هەرێمی كوردستان و بەشەكانی تری عێراقدا ناكرێ. دوای 2003 لە هەرێمی كوردستان چەندا داو و دەزگەی ئەهلی و سەربەخۆ دامەزراون. بەتایبەتیش خەڵكانێكی زۆر ڕوویان لە كاری ڕۆژنامەوانی كردووە. هەرچەندە هێشتا ڕاگەیاندنی هەرێم ڕێگەیەكی درێژی لەپێش ماوە بیبڕێت بەرەو پرۆفێشناڵی و تەواو ئازاد و سەربەخۆبوون بەڵام ئەو هەوڵانەی ئێستە لەئارادان بەو ئاقارەدا جێی دڵخۆشییە، بەتایبەتی كرانەوەی سەنتەری ڕۆژنامەوانیی سەربەخۆی بیانی لە هەرێم.

بۆئەوەی ڕۆژنامەوانی و ڕاگەیاندن زیاتر بەرەو پێش هەنگاو بنێت و بنەمای ڕۆژنامەوانیی پرۆفێشناڵ و سەربەخۆ باشتر بچەسپێ لە هەرێمی كوردستاندا، پێوستە یاسای ڕۆژنامەوانی و جاڕنامە نێودەوڵتیەكانی ڕۆژنامەوانی بە وردی سەرنجیان لێ بدرێ ئەو جاڕنامە نێودەوڵەتییانە بكرێنە بنەمای دانانی، یان هەمواركردنی، یاسای ڕۆژنامەوانی. لە زۆر وڵاتان، جاڕنامەی نێودەوڵەتیی ڕۆژنامەوانیی، بۆ نمونە جاڕنامەكەی ساڵی 1986ی ڕێكخراوی فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی ڕۆژنامەوانان كە گەورەترین ڕێكخراوی ڕۆژنامەوانانە لە جیهان بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1926 دامەزراوە و لە ساڵی 1946 دووبارە دەستی بە كارەكانی كردووەتەوە و ئەمڕۆ زیاتر لە 600,000 ئەندامی هەیە لە زیاتر لە 100 وڵاتدا لە سەرتاسەری دنیا، لە نووسین و هەمواركردنی یاساگەلدا وەكو سەرچاوە و بنەما تەماشا دەكرێت و كاری پێ دەكرێ. یەكێكی تر لەو جاڕنامە نێودەوڵەتییانەی ڕۆژنامەوانی كە بەهەمان شێوە جێی گرینگیی هەموو داوو دەزگە و ڕێكخراوگەلی ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەوانییە برێتییە لە "بنەوا نێودەوڵەتییەكانی ئەخلاقی ڕۆژنامەوانیی پرۆفێشناڵ" كە لەلەلایەن دەستەی ڕاوێژكاریی ڕێكخراوە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكانی ڕۆژنامەوانان لە پاریس لە ساڵی 1983 دەركراوە. لەم ڕوەوە، زۆر پێویستە ڕۆژنامەوان لە هەرێمی كوردستان ئەرك و ماف و ئیلتیزامەكانی خۆیان بەرامبەر بە پیشەكەیان و كۆمەڵگەی خۆیان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەباشی بزانن. هەر لەبەر گرینگیی ئەم بابەتە، هەردوو جاڕنامەی ئاماژەپێكراو لێرەدا وەردەگێڕینە سەر زمانی كوردی.

جاڕنامەی فیدراسۆنی نێودەوڵەتی بۆ بنەواكانی كاری ڕۆژنامەوانی

ئەو جاڕنامەیە كە لەلایەن كۆنگرەی جیهانیی دووەمی ڕێكخراوی فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی ڕۆژنامەوانانەوە (IFJ) كە لە ساڵی 1957 لە شاری بۆردۆی فرەنسا هاتە گرێدان و لە كۆنگرەی 18ەەیەمی هەمان ڕێكخراودا لە ساڵی 1986 لە شاری هێلسینۆری دانیماركی هەمواركراوەتەوە، پیادە كراوە.
ئەو جاڕنامە نێودەوڵەتییە وەكو ستاندەرێكی پرۆفێشناڵ بۆ كاری ڕۆژنامەوانی لێی دەڕوانرێ بۆ ئەو ڕۆنامەوانانەی لە كۆكردنەوە و گواستنەوە و بڵاوكردنەوە و لێدواندا لەبارەی هەواڵ و زانیاری و وەسفكردنی ڕووداوەكاندا كار دەكەن.

1. ڕێزگرتتن لە ڕاستی و مافی خەڵك بۆ زانینی ڕاستی، یەكەمین ئەركی ڕۆژنامەوانە.
2. لە بەدواداچوونی ئەركی خۆیدا، ڕۆژنامەوان هەردەم بەرگری لە بنەوای ئازادی دەكات لە كۆكردنەویەكی ڕاستگۆیانە و بڵاوكردنەوەی هەواڵ، وێڕای بەرگریكردن لە مافی لێدوان و ڕەخنەلێگرتنی عادیلانە.
3. ڕۆژنامەوان تەنیا بەپێیوەستبوون بەو ڕاستییانەی بنچینەكەیان دەزانێت هەواڵ دەنێرێت. ڕۆژنامەوان زانیاریی بنچینەیی ناشارێتەوە و بەڵگەنامە ساختە ناكات.
4. ڕۆژنامەوان تەنیا شێوازی دادوەرانە بەكار دێنێت لە دەستكەوتنی هەواڵ و وێنە و بەڵگەنامە.
5. رۆژنامەوان هەموو هەوڵی خۆی دەدا بۆ ڕاستكردنەوەی هەر زانیارییەكی وەشانكراو كە دواتر دەردەكەوێ ورد نییە و زیان (بەلایەنێك) دەگەیەنێت.
6. ڕۆژنامەوان نهێنیی پیشەیی دەپارێزێت لەبارەی ئەو سەرچاوەیەی زانیارییی نهێنیی لێوە وەدەست هێناوە.
7. ڕۆژنامەوان چاوكراوە دەبێت لە مەترسیی گەورەتربوونی جیاوازیكردن بەهۆی ڕأگەیاندنەوە، بۆیە هەموو هەوڵی خۆی دەدا بۆ خۆلادان لە ڕێخۆشكردن بۆ ئەو جۆرە جیاوازیكردنانەی لەسەر بنەمای نەژاد و ڕەگەز و ئارەزووی سێكسی و ئاین و سیاسەت و بۆچوون یان بنچینەی نەتەوایەتی یان كۆمەڵایەتیی دروست دەبن.
8. ڕۆژنامەوان ئەوانەی لە خوارەوەی هاتوون بە پێشێلكاریی گەورەی پیشەیی دادەنێت:

• دزینی نووسین
• بەهەڵە خستنەڕوو بەمەبەستی خراپ
• لێدوانی یان بڵاوكردنەوەی ناوزڕاندن و تۆمەتباركردنی بێبنەوا
• قەبووڵكردنی بەرتیل بەهەر شێوەیەك بێت لە بڵاوركردنەوە یان بڵاونەكردنەوەدا

9. ئەو ڕۆنامەوانانەی شایانی ئەو ناوە بن بەئەركی خۆیان دەزانن بەدڵسۆزانە ئەو بنەوایانەی لەسەرەوە ئاماژەیان پێ كرا بپارێزن. لەچوارچێوەی یاسای ڕۆژنامەوانیی گشتیی هەر وڵاتێكدا، ڕۆژنامەوان لە مەسەلە پیشەیییەكاندا تەنیا دان بەحوكمدانی هاوكارانی خۆیدا دەنێت بەمەرجی بەدەربوونی لە هەموو جۆرە دەستتێوەردانێكی حكوومەت یان لایەنگەل.


بنەوا نێودەوڵەتییەكانی ئەخلاقی ڕۆژنامەوانیی پرۆفێشناڵ

ئەم جاڕنامەیە لەلایەن دەستەی ڕاوێژكاریی ڕێكخراوە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكانی ڕۆژنامەوانان، لە پاریس لە ساڵی 1983 دەركراوە.

دیباجە

ڕێكخراوە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكانی ڕۆژنامەوانانی پرۆفێشناڵ، كە نوێنەرایەتیی نێزیكەی 400,000 ڕۆژنامەوان لە هەموو پارچەكانی دنیادا دەكات، چەندان كۆبوونەوەی ڕاوێژكاری لەوەتەی ساڵی 1978ەوە بەستووە لەژێر چاەودێریی ڕێكخراوی یونسیكۆی نەتەوە یەكگرتوەكاندا.

كۆبوونەوەی دووەمی ڕاوێژكاری (شاری مەكسیكۆ، 1980) پاڵپشتیی خۆی بۆ جاڕنامەی یونسكۆ دەبڕی بۆ بنەوا بنچینەییەكان لەبارەی بەشداریی هۆكارەكانی ڕاگەیاندن لە پتەوكردنی ئاشتی و لێكتێگەیشتنی نێودەوڵەتی هەروەها بەشدارییان لە پەرەپێدانی مافگەلی مرۆڤ و بەرەنگاربوونەوەی ڕەگەزپەرستی و ئەپەرتاید و هاندانی شەڕ. وێڕای ئەمە، كۆبوونەوەكە "جاڕنامەی مەكسیكۆ"ی پیادە كرد بە دەستەیەك بنەواوە كە زەوینەی هاوبەش لەنێوان یاسا نەتەوەیی و هەرێمییەكانی ئەخلاقی ڕۆژنامەوانیدا دەنوێنن لەگەڵ ئەو مادە یاسایییە پێوەنددارانەی لە بەڵگەنامە نێودەوڵەتییە جۆرەوجۆرەكاندا هاتووە كە سروشتێكی یاساییانە هەیە.

كۆبوونوەی ڕاوێژكاریی چوارەم (پراگ و پاریس، 1983) تێبینیی گرینگیی جاڕنامەی یونسكۆ دەكات كە تێیدا هاتووە "پیادەكردنی ئازادیی بیر و بۆچوون و ڕادەبرین و زانیاری، وەكو بەشێكی تەواوكاری مافەكانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەكان، فاكتەرێكی گرینگە لە بەهێزكردنی ئازادی و لێكتێگەیشتنی نێودەوڵەتی" وێڕای ئەمە، كۆبوونەوەكە هەروەها ئەو رۆڵە گرینگەش كە ڕاگەیاندن و ئاڵوگۆڕ لە دنیای هاوچەرخدا، لە هەردوو ناوەندی نەتەوەیی و نێونەتەوەییدا، لەگەڵ گەورەبوونی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتی لەسەر شانی هۆكارەكانی ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەواناندا دەیگێڕن، بەرز دەنرخێنێ.

لەسەر ئەم بنەوایە، ئەو پرەنسیپانەی خوارەوە بۆ ئەخلاقی پیشەیییی ڕۆژنامەوانی ئامادەكراون وەكو زەوینەیەكی نێونەتەوەیی هاوبەش وەكو سەرچاوەیەك بۆ یاساگەلی ئەخلاقی ڕۆژنامەوانیی نەتەوەیی و هەرێمی. ئەو پرەنسیپانە بۆ ئەوەیە هەر ڕێكخراوێكی پیشەیی سەربەخۆ پەرەی پێ بدات لەڕێی ئەو هۆیەل و شێوازانەی كە بەباشترین شێوە لەگەڵ ئەندامەكانی دەگونجێ.

پرەنسیپی یەكەم: مافی خەڵك بۆ زانیاری دروست

خەڵك و تاك مافی ئەوەیان هەیە وێنیەەكی بابەتییانەی واقیعیان هەبێت لەڕێی ڕاگەیاندنی ورد و گشتگر، هەروەها مافی ئەوەیان هەیە بەئازادانە ڕای خۆیان دەربڕن لەڕێی ناوەندە كولتووری و پێوەندییە جۆرەوجۆرەكانەوە.

پرەنسیپی دووەم: ڕۆژنامەوان ڕاستیی بابەتییانە دەگوازێتەوە

سەرەكیترین ئەركی ڕۆژنامەوان ئەوەیە خزمەتی ئەو مافەی خەڵك، لە بەدەستهێنانی زانیاریی ورد و دروست، بكات، لەڕێی خۆتەرخاكرندێگی راستگۆیانە بۆ خستنەڕووی واقیعێكی بابەتییانە كە بەهۆیەوە ڕاستییەكان بە وبژدانەوە و لەدووتوێی ڕاستەقینەی خۆیاندا دەگوێزرێنەوە بە دەرخستئ پێوەندییە بنچینەییەكانیان و بێ شێواندن، بەبەكارهێنانی توانای داهێنەرانەی ڕۆژنامەوان بۆئەوەی خەڵك كەرەستەی تەواوی لەبەردەستدا بێت تا بتوانێت بەهۆیەوە وێنەیەكی دروست و گشتگری دنیا وێنا بكات كە تێیدا سەرچاوە و بنچینە و سروشتی ڕووداوەكان و پرۆسەكان و دۆخی كاروبارەكان تا ئەوپەڕی توانا بەشێوەیەكی بابەتییانە بێنە تێگەیشتن.

پرەنسیپی سیًیەم: بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی ڕۆژنامەوان

لە ڕۆژنامەوانیدا، زانیاری وەكو كاڵایەكی كۆمەڵایەتی تەماشای دەكرێ نەك وەكو مولكێك بەمانی ئەوەی ڕۆژنامەوان هاوبەشە لە بەرپرسیارێتیی گواستنەوەی زانیاری و بەم پێیەش بەرپرسیارە نەك بەس لەبەرامبەر ئەوانەی كۆنترۆلی میدیاكان دەكەن بگرە خەڵكیش، لەونێویشیاندا بەرژەوەندییە كۆمەڵایەتییە زۆرەوجۆرەكان. بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی رۆِژنامەوان دەخوازێت لە هەموو هەلومەرجێكدا بەپێی ویژدانی ئەخلاقیی كەسیی خۆی هەڵسوكەوت بكات.

پرەنسیپی چوارەم: دەستپاكیی پیشەییی ڕۆنامەوان

رۆڵی كۆمەڵایەتیی ڕۆژنامەوان وا دەخوازێ كە پێوەرە بەرزەكانی دەستپاكی ڕابگرێت، لەوانەش مافی ڕۆژنامەوان بۆ خۆبواردن لە ئیشێك كە پێچەوانەی بیر و بۆچوونی تاكەكەسیی بێت، یان ئاشكراكردنی سەرچاوەی زانیاری و مافی بەشداریكردن لە بڕیاردان لەو ناوەندەی ئەو كاری تێدا دەكات. دەستپاكیی ڕۆژنامەوانی ڕێگە نادات ڕۆژنامەوان هیچ جۆرە بەرتیلێك قەبوڵ بكات بە هەر شێوەیەك بێت یان بانگەشە بۆ بەرژەوەندییەكی تایبەتی بكات كە پێچەوانەی بەرژەوەندیی گشتی بێت. بەهەمان شێوەش پاراستنی مولكی هزری، بەتایبەتی، خۆبواردن لە دزینی نووسین لە ئەخلاقی پیشەییی ڕۆژنامەوانییە.

پرەنسیپی پێنجەم: دەستپێگەیشتنی گشتی و بەشداری

سرووشتی پیشەی ڕۆژنامەوانی دەخوازێ ڕۆژنامەوان هانی دەستپێگەیشتنی خەڵك بۆ زانیاری و بەشدارییان لە میدیاكاندا بدات، لەوانەش مافی ڕاستكردنەوە یان چاككردنەوە، هەروەها مافی وەڵام وەرگرتنەوە.

پرەنسیپی شەشەم: ڕێزگرتن لە سنووری تاكەكەسی و كەرامەتی مرۆڤ

بەشێكی تەواوكەری پێوەری پرۆفێشناڵی ڕۆژنامەوانان ئەوەیە ڕێز لە مافی سنووری تاكەكەسی و كەرامەتی مرۆیی تاك بگرێت، هاوتەریب لەگەل مادە یاسایییەكان كە لە یاسا نەتەوەیی و نێ,نەتەوەیییەكاندا لەبارەی پاراستنی ماف و ناووبانگی ئەوانی تردا هاتووە، كە هەموویان لێدوانی ناوزڕێنەر یان بڵاوكردنەوەی بابەتی ناوزڕێنەر قەدەغە دەكەن.

پرەنسیپی حەوتەم: ڕێزگرتن لە بەرژەوەندیی گشتی

پێوەری پرۆفێشنالێتیی ڕۆژنامەوان دەخوازێ ڕۆژنامەوان ڕێزی كۆمەڵگەی خۆی بگرێت بە داوودەزگە دیموكراسییەكان و ئادابی گشتیییەوە.

پرەنسیپی هەشتەم: ڕێزگرتن لە بەها گەردوونیەكان و هەمەڕەنگیی كولتوورەكان

ڕۆژنامەوانی ڕاستەقینە داكۆكی لە بەها گەردوونییەكانی مرۆڤایەتی، لەسەرووی هەمووشیانەوە ئاشتی، دیموكراسی، مافی مرۆڤ، پێشوەچوونی كۆمەڵایەتی و ئازادیی نەتەوەییی، دەگرێت، لە هەمان كاتیشدا ڕێز لە تایبەتمەندیی جیاكەروە و بەها و كەرامەتی هەر كولتوورێك دەگرێت وێڕای مافی هەر نەتەوەیەك لە هەڵبژاردن و پەرەپێدانی ئازادنە بۆ سیستەمی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و كولتووری خۆی. بەمشێوەیە، ڕۆژنامەوان چالاكانە بەشدارە لە گۆڕانی كۆمەڵایەتی بەرەو باشتربوونی دیموكراسی لە كۆمەڵگەدا و لە ڕێی دیالۆگەەوە بەشداری دەكات لە كەشێكی متمانەبوون بە پێوەندییە نێدەوڵەتییەكان كە یارمەتیدەرن لە ئاشتی و دادوەری لە هەموو شوێنێكدا، لە هێوكردنەوەی بارگرژی، چەكداماڵین و گەشەسەندنی نەتەوەیی. لە ئەخلاقی پیشەی ڕۆژنامەوانیدایە كە ڕۆژنامەوان لە مادە یاسایییە پێوەنددارەكان كە لە كۆنگرە و جاڕنامە و بڕیارە نێودەوڵەتییەكاندا هاتووە، ئاگەدار بێت.

پرەنسیپی نۆیەم: بەرەنگاربوونەوەی شەڕ و خراپییەكانی تر كە ڕووبەڕووی مرۆڤایەتی دەبنەوە.

پابەندبوونی ئەخلاقی بە بەهاكانی مرۆڤایەتی دەخوازێت ڕۆژنامەوان خۆی دوور بگرێت لە هەر پاساوهێنانەوەیەك بۆ، یان هاندان بۆ، شەڕی دوژمنكارانە و پێشبكڕكێی چەك، بەتایبەتی چەكی ناوكەیی، و هەموو شێوەكانی توندوتیژی، ڕق، یان جوداكاری بەتایبەتی ڕەگەزپەرستی و ئەپەرتاید، ستەمی ڕێژیمگەلی چەوسێنەر و ئیستیعمار و ئیستیعماری نوێ، هەروەها خراپەكانی تریش كە مرۆڤایەتی دووچاری هەژاری و بەدخۆراكی و دەرد و بەڵا دەكەن.

بەڕەفتاركردن بەمشێوەیە، ڕۆژنامەوان دەتوانێ یارمەتیدەر بێت لە نەهێشتنی نەزانی و لێكتێنەگەیشتن لەنێوان نەتەوەكان، هەروەها وا بكات هاوڵاتییانی وڵاتێك هەست بە پێویستی و ئارەزووەكانی ئەوانی تریش بكەن، ڕێزی مافگەل و كەرامەتی هەموو نەتەوەیەك، هەروەها ڕێز بۆ هەموو گەلێك و هەموو تاكێك مسۆگەر بكات بێ جیاوازیی نەژادی، ڕەگەزی، زمانەوانی، نەتەاویەتی، ئاینی و باوەری فەلسەفی.

پرەنسیپی دەیەم: پەرەپێدانی سیستەمێكی تری زانیاری و پێوەندی لە دنیا

ڕۆژنامەوان لە دنیای هاوچەرخدا لەچوارچێوەی هەنگاونان بەرەو پێوەندیی نێودەوڵەتیی نوێ بەگشتی و سیستەمێكی گەیاندنی نوێ بەتایبەتی، كار دەكات. سیستەمە نوێیەكە، كە وەكو بەشێكی تەواوكەری "سیستەمی نوێی ئابووریی نوێدەوڵەتی" دێتە تێگەیشتن، ئامانجی ئەوەیە زانیاری و گەیاندن بە دیموكراسی بكات و كۆتایی بە ئیستیعمار بێنێ لە سەرئاستی نەتەوەیی و نێونەتەوەیی، لەسەر بنەمای پێكەوەژیانی ئاشتییانە لەنێوان گەلان بەوپەڕی ڕێزگرتنەوە لە ناسنامەی كولتوورییان. ڕۆژنامەوان ئەركێكی تایبەتی هەیە لەبەرامبەر پرۆسەی بەدیموكراسیكردنی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە بواری زانیاری، بەتایبەتیش بە پاراستن و پەرەپێدانی پێوەندیی ئاشتییانە و دۆستانە لەنێوان دەوڵەتگەل و گەلان.

ڕێكخراوە بەشدارەكان لە نووسینەوەی ئەو جاڕنامەیە ئەمانەی خارەوەن: ڕێكخراوی نێوەوڵەتیی ڕۆژنامەوانان (IJO)، فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی ڕۆژنامەوانان (IFJ)، یەكێتیی كاتۆلیكی نێودەوڵەتیی چاپەمەنی (UCIP)، فیدراسیۆنی ڕۆژنامەوانانی ئەمەریكای لاتین (FELAP)، فیدراسیۆنی ڕاگەیاندنكارانی ئەمەریكای لاتین (FELATRAP)، فیدراسیۆنی ڕۆژنامەوانانی عەرەب (FAJ)، یەكێتیی ڕۆژنامەوانانی ئەفەریقایی (UAJ)، كۆنفیدراسیۆنی ڕۆژنامەوانانی باشووری ڕۆژهەوڵاتی ئاسیا (CAJ). فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی ڕۆژنامەوانان لە دانیشتنی كۆتاییی ئەو پرۆسەیە ئامادە نەبوو كە لە 20ی ـشرینی دووەمی 1983 لە پاریس بەڕێوەچوو كە تێیدا ئەو جاڕنامەیە دەركرا.

*ئەم بابەتە لە ژملرەی چواری گۆڤاری "واتە" كە لەلایەن دەزگەی چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراسەوە دەردەچێ بڵاو بووەتەوە.

كۆمەڵگەی شاراوە

كۆمەڵگەی شاراوە

یودیت نورینك

لە ئینگلیزییەوە: ڕابەر یونس عزیز

ئەو ئەخلاقیاتە توندەی لە هەرێمی كوردستاندا لەبارەی سێكسەوە هەیە كاریگەریی خراپی بەسەر كۆمەڵگەوە هەیە چونكە دەبێتە هۆی دروستبوون و گەشەكردنی كۆمەڵگەیەكی شاراوە شانبەشانی كۆمەڵگەیەكی ئاشكرا كە ئەمەش دڵی كۆمەڵگە، كە دەگوترێ هاوسەرگیرییە، لەناو دەبات.

" فڕێم دایە دەرەوە" ئافرەتێكی پاككەرەوە بە شانازییەوە وا دەڵێت. ئەو مەبەستی كچەكەی خۆیەتی كە ملی نەداوە مێرد بەو پیاوە بكات دایكی بۆی هەڵبژاردووە. ئەو پیاوە لە ماڵباتێكی دەوڵەمەندی كەركووكە كە ژنە دەیەوێ كچەكەی مێردی پێ بكات، بۆ ئەوەی لە پاڵ دەوڵەمەندیی كابرا بحەوێتەوە و چیتر ناچار نەبێت كاری پاككردنەوەی ماڵی خەڵكی بكات بۆ پەیداكردنی پارە. بەڵام كچە بەبێ سێ و دوو ڕەتی كردووەتەوە و هەڵبژاردنی دایكی بە دڵ نییە. بێجگە لەمە ئەو دەیەوێ خۆی هاوسەری خۆی هەڵبژێرێ كە ئەمەش بەگژداچووەنەوەی دایكییەتی. دایكی پێی وایە كچەكەی منەتباریەتی و دەبێت بە دڵی دایكی شوو بە پیاوێكی دەوڵەمەند بكات بۆ ئەوەی ژیانێكی ئاسوودە، كە ئەو پێی وایە شایانیەتی، بەدەست بێنێت.

ژنە پێی وایە مافی خۆیەتی دوای ئەوەی كچەكەی خۆی بەخێو كردووە و گەورەی كردووە، هەروەكو زۆر لە دایك و باوكان لە هەرێمی كوردستاندا، پێی وایە كە كچەكەی دەبێ ڕەزامەندی لەسەر ئەو پێشنیازانە دەربڕێت كە ئەو بۆ كچەكەی هەڵی دەبژێرێ نەك ئەوەی خۆی كەسێك هەڵبژێرێ. بیرۆكەی سەرەكیی هاوسەرگیری لە كوردستان لەوەوە هاتووە كە دایك و باوك باشتر دەزانن چ بۆ منداڵەكانیان باشترە، بەتایبەتی لە مەسەلەی هاوسەرگیریدا. ئەوە تەنیا بە قسەیەكی قۆڕی ڕۆئاوایی دێتە ئەژماركردن كە هاوسەرگیری تەنیا بۆ منداڵ و وەچەنانەوە نییە بگرە بۆ ئەوەشە كە هەریەك لە پیاو یان ژن هاوبەشێكی دەست بكەوێ خۆشی بوێ بۆ ئەوەی هەموو شتێكی لە ژیاندا لەگەڵ بەش بكات.

"منداڵ بۆ باوك بەهەشتن لەسەر زەوی" باپیرەیەكی تەمەن 85 ساڵی وای گوت بۆئەوەی داكۆكی لە بیرۆكەی هاوسەرگیری بكات بۆ گەنجان. ئەو وەسپی خێزانی یەكێ: لە نەوەكانی خۆی دەكرد كە جوانە و هاوبەشێكی باشە بۆ نەوەكەی. پەیامەكەی ئەو وەكو زۆر لە خەڵكی لە هەرێمی كوردستان تەنیا ئەوە بوو: پیاوان و ژنان دەبێ هاوسەرگیری بكەن لەبەرئەوەی دەبێت منداڵیان هەبێت.

ئەو تێگەیشتنەش لە چۆنیەتیی هەڵكەوتنی كۆمەڵگەی كوردی (و عێراقی)یەوە سەرچاوەی گرتووە. گەنجان بەئەستەم دەتوانن چاویان بەیەك بكەوێت و ژوان ببسەتن. ژن و پیاو بەهۆی ئەخلاقیاتی توندی كوردییەوە دوور لەیەك دەژین. كوڕ و كچ هەر تەنیا لە نێو ماڵباتەكەی خۆیاندا دەتوانن چاویان بە ڕەگەزی بەرامبەر بكەوێت. لە شوێنی تر، دەتوانن تەنیا تەماشای یەكتر بكەن. پاشان دوای تەمەنێكی دیاریكراو دەتوانن حەزی خۆیان دەببڕن بۆ نموونە بە پێشاندانی پەنجەیەكی بێ ئەڵقە.

تەنانەت لە زانكۆش، كە لەوێ دەتوانن بە ئاشكرا چاویان بە یەكتر بكەوێت، بەركەوتنی ڕاستەقینە لەنێوان ڕەگەزەكاندا شیاو نییە. كوڕێك و كچێك كە دەزگیران نەبن یان ژن و مێرد نەبن نابێ بەتەنیا بن. ئەگەر وا بكەن خەڵك دەست بە قسەوقسەلۆك دەكەن داخۆ چی لەگۆڕێ هەبێت – لەوانەیە ئەو كچە چیتر كچ نەمابێت! ئاخر گەنجان چۆن بتوانن بەباشی یەكتر بناسن تا بڕیار بدەن ئاخۆ دەیانەوێ تەواوی ژیانیان لەگەڵ كەسی بەرامبەردا بەسەر ببەن یان نا؟ تەنیا بە نهێنی دەتوانن ئەو كارە بكەن – لە كاتی نهێنیشدا هەموو ئەو شتانە ڕوو دەدەن كە مەبەست لە لێكجیاكردنەوەی ئەو دوو ڕەگەزەدا ڕێگەلێگرتنیانە. ئەخلاقیات ئەوە نییە كە دەردەكەوێ، یان ئەوەی وا دەردەكەوێ كە تەنیا بۆ كۆمەڵە كەسانێك بێت. لە هەرێمی كوردستاندا كۆمەڵگەیەكی شاراوە خەریكە سەر هەڵدەدات شانبەشانی ئەو كۆمەڵگەیەی هەمووان دەتوانن بیبینن.

پیاوی كورد دەتوانێ لافی هەبوونی یار و دۆستی كچ لێ بدات و بۆی هەیە لە هەمان كاتدا زیاتر لە یەكیشی هەبێت بەڵام ژن ناتوانێت بە چرپەش باسی بكات لەبەرئەوەی ئەگەر یەكێك بزانێتەوە قسەوقسەلۆك هەلی هاوسەرگیریی لێ تێك دەدات (وە لە هەندێ ناوچەی كۆمەڵگەدا، ئەو كارە بۆی هەیە بەهۆی نامووسپەرستییەوە كوشتنی كچەكەی لێ بكەوێتەوە) یان بۆی هەیە هاوسەرگیرییەكەی لێ تێك بدات ئەگەر هاوسەردار بێت كە ئەمەش زۆر ڕێی تێ دەچێت لەبەر ئەوەی پیاوان زیاتر حەزیان لە ژنانی هاوسەردارە بۆ پێوەندییە سۆزدارییەكانیان لەبەرئەوەی ئەوان ناچاریان ناكەن بیانهێنن وەك چۆن كچان هەوڵ دەدەن.

سادەترین شێوەی نهێنی لەنێوان كەسانی گەنج برێتییە لە "سێكسی كورتەنامە": ئەو كورتەنامانەی لە نێوان دوو مۆبایلدا ئاڵوگۆڕ دەكرێن و بەكارهێنەرەكانیان دەوروژێنێت. هەندێ كەس تەنانەت ئەمەیان كردووە بە هونەرێك: هەڵدەستن بەشێوەیەكی هەڕەمەكی كورتە نامە دەنێرن بۆ ژماران و بەختی خۆیان تاقی دەكەنەوە. هەندێجار وەڵامیان دەدرێتەوە و یارییەكە بەردەوام دەبێت.

هەندێكجار ژمارە تەلەفۆن بەهۆی برادەرانەوە دەگوێزرێتەوە بۆ لایەنێكی پێوەندیدار. كێشەكە لەوەدایە كاتێك هاوسەرگیری بۆ یەكێك لە لایەنەكانی كورتەنامەكە ڕێك دەكەوێت، كۆنە دۆستی كورتەنامەكان دەستبەرداری چالاكییەكانی نابێت. بۆ ئەوەی كێشەكە بنبر بكرێت، زۆر لەوانەی تازە پێیان ناوەتە نێو هاوسەرگیرییەوە بە ژمارە تەلەفۆنێكی نوێوە دەچنە نێو برۆسەی هاوسەرگیرییەوە. كۆمپانیاكانی مۆبایل بەهۆی ئەو پێوەندییانەوە بازاڕیان گەرمە.

كاتێك پێوەندییەكی هاوسەرگیری باش نەبێت، سێكسی كورتەنامە، وەك پێ دەچێ، ڕێگەیەكی سادەیە و بێ زیانە بۆئەوەی پیاو و ژنی هاوسەردار هەندێ خۆشی بەدەست بێنن. بەڵام كاتێك تەڵاق دێتە گۆرێ، ئەوەی زەرەمەندە ژنە، لەبەرئەوەی مێردەكانیان ئەو پێوەندیی كورتەنامەیە بە خیانەت لە قەڵەم دەدەن، وەك ئەوەی مولكێكیان دەستدرێژیی كرابێتە سەر هەرچەندە بەریەككەوتنێكی سێكسیی ڕاستەقینەش لە ئارادا نییە - پیاوەكە بۆی هەیە ژنەكەی تەڵاق بدات و منداڵەكان زەوت بكات.

بەڵام زۆرجار ئەو پێوەندیی كورتەنامانە شتی زیاتری لێ دەكەوێتەوە. بۆ نمونە ژوانێك لە یەكێك لەو قاوەخانانەی كە ڕێگە بۆ ئەمە خۆش دەكەن، یان پیاسەیەك بە سەیارە بۆ ئەزمەڕ یان شوێنی ژوانێكی تر، یان چوونە ماڵی برادەرێك كە لە ماڵ نییە. كێشەی ئەو پێوەندییانە ئەوەیە وا دەردەگەون كە تەنیا بۆ سێكس هەن. پێوەندییەكی ڕاستەقینە بە ئەستەم لەسەر ئەو پێوەندییانەدا دادەنرێت لەبەرئەوەی هەموو شتێك دەبێت بە دزییەوە ڕوو بدات.

ئەوەی گرینگە بەقەد ئەو ئەخلاقییاتە دووقافییە سەرنجی لێ بدرێت شێوازی پەروەردەكردنی كوڕان و كچانە لەبارەی بۆچوونی ئەو دوو ڕەگەزە بۆ یەكتری. دایكان بە كچەكانیان دەڵێن "كوڕ تەنیا سێكسیان دەوێ. بۆیە وا بكە بتهێنێت پێش ئەوەی شتێك ڕوو بدات دەنا وازت لێ دێنێت و هەموو شتێكت لێ تێك دەچێت". ئەگەرتەنیا ڕێگەی چاوپێككەوتن بە نهێنی بێت ئەمە بۆی هەیە بەئاسانی ببێتە هۆی سێكس لەبەرئەوەی زۆربەی گەنجان لە ڕووی سێكسەوە تێر نەبوونە.

لەبەر ئەمە، كوڕ و كچی گەنج پێویستە ڕێگەیان پێ بدرێت یەكتر ببینن بێ ئەوەی یەكێك نێوانیان بێت و گوێیان لێ بگرێت و تەماشایان بكات. پێویستە ڕێگەیان پێ بدرێت بە ئاشكرا لەگەڵ یەك بن بۆ ئەوەی یەكتر بناسن. ئەوان پێویستیان بە كاتە بۆ ئەوەی بزانن كەسایەتییان و بەرژەوەندییەكانیان تێك دەكەنەوە یان نا، ئاخۆ دەتوانن بگونجێن و هاوبەش بن لە ژیاندا، یان دەتوانن بەیەكەوە گرفتەكانیان چارەسەر بكەن یان نا. هەروەها پێویستە ڕێگەیان پێ بدرێت هەڵە بكەن، لێك بتۆرێن و چاویان بە كەسانی تر بگەوێت بێ ئەوەی كۆمەڵگە دۆڵیان لە دو لێ بدات.

یەكێك لە كێشەكان ئەوەیە، لەبەرئەوەی ئەو دوو ڕەگەزە ئەوەندە لەیەك دوور دەژین، كاتێك كاتی هاوسەرگیری دێت ئەوان زۆر بە خراپی لێك حاڵی دەبن. دایكان كچەكانی خۆیان وا فێر كردووە كە لە كوڕان دوور كەونەوە و لەگەڵیان ڕووخۆش نەبن، هەروەها بەدڵنیایییەوە بە ڕوویاندا پێنەكەنن. لە هەندێ ناوچەی كوردستان ئەو ئامۆژگارییە ئەنجامی خراپی بۆ دوای هاوسەرگیری هەیە. من پیاوێكی هاوسەردار دەناسم كە بە ئەستەم زەردەخەنەی ژنەكەی خۆی بینیوە. "من گوێم لێییە كە پێدەكەنێت كاتێك لە دەرەوەی ماڵەكەمم، بەڵام هەر كە سەر بە ژوورێدا دەگرم یەكسەر ڕووخسارە گرژەكەی وەردەگرێتەوە" ئەو پیاوە وا دەڵێت.

كچان نازانن دوای هاوسەرگیری چاوەڕوانی چی بكەن. یەكێك لەو كچانە داوای لەو كوڕە كردووە، كە ماڵباتەكەی بۆیان هەڵبژرادووە مێردی پێ بكات، جگەرە نەكێشێت و نەخواتەوە، ڕۆژی پێنج جاران نوێژ بكات و لە هەمان كاتیشدا نابێ حەقی بەسەر ئەوەوە هەبێت ئەگەر ئەو بۆخۆی جلی تەسك لەبەر بكات.

لەم كۆمەڵگایەدا پیاو فێر نەبوونە متمانە بە ژنان بكەن. بۆیە دوای هاوسەرگیری، هێشتا هەر لەگەڵ برادەرە پیاوەكانیان دەچنە دەرەوە و چای لە چایخانەكان فڕ دەكەن، یان بیرە و ویسكی لە دەشت و دەر یان لە بەشی پیاوانی خواردنگەكان دەخۆنەوە و باسی كێشەكانی خۆیان دەكەن و سوالفەی دنیا دەكەن.

كەچی ژنان لە ماڵەوە دەمێننەوە جا یان چاویان بە برادەرە ژنەكانیان دەكەوێ یان چاودێریی منداڵەكانیان دەكەن. تەنانەت خواردنگەكانیش ژنان لە پیاوان لە باڵی تایبەت بە خێزان و ئافرەتاندا جیا دەكەنەوە. باشە چ شتێك ژن و مێرد كۆ دەكاتەوە، بێجگە لە سەرجێ، ئایا تەنیا منداڵ و هەندێ جەمی خواردنە؟

لە كۆمەڵگەی كوردیدا پیاوان پێیان دەگوتری كە تەنیا ئەو ژنانە بێنن كە هیچ ئارەزوویەكیان نییە پێش هاوسەرگیری سێكس بكەن، لەبەر ئەوەی ئەگەر سێكس بكەن ئەو كات ئەو پرسیارە دێتە ئاراوە كە ئاخۆ لەگەڵ چەند پیاوی تریش سێكسیان كردووە، ئەمەش بەزۆری ژیانێكی خۆشەویستیی خراپی لی َ دەكەوێتەوە. پیاوان نایانەوێ داوای ئەو كردارە سێكسییانە لە ژنەكانیان بكەن كە دڵڕفپَنە لەبەرئەوەی پێیان وایە ژنەكانیان زۆر پیرۆزترن لەوەی داوای ئەو سێكسە دڵڕفێنەیان لێ بكرێت. ئەمەش هۆكارێكە بۆ ئەو سەركەشییانەی لەدەرەوەی ژیانی هاوسەرگیریدا پیاوان هەیانە: دۆستە ژنەكانیان دەتوانن بەكەیفی خۆیان چۆنیان بوێ ئاوا سێكس بكەن لەبەرئەوەی ئەوان هیچ وێنەیەكی پیرۆزیان نییە تا لەدەستی بدەن. بەڵام هەر لەبەر ئەمە، پیاوان دوودڵن لە پێكهێنانی هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو كچانەی كە دەتوانن لە ڕووی سێكسییەوە ئاسوودەیان بكەن: ئەو جۆرە ژنە هەرگیز ناتوانی َ ببێتە دایكێكی باش بۆ منداڵەكانیان.

زۆر خەڵك پێیان وایە ئەو ئەخلاقیاتانە لە قورئانەوە سەرچاوەیان گرتووە بەڵام لە ڕاستیدا بەشێوەیەكی سەرەكی كولتوور بەرپرسە. ئەگەر خەڵك واز لە قسەوقسەلۆك بێنن و واز لە خەڵكی دی بێنن بۆ خۆیان ژیانی خۆیان بژین بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێ، زۆر شت ئاسانتر دەبێ.

كاتێك خەڵك دەكاتە دەنگودۆڵ كە كچەكەت لەگەڵ كوڕێك بینراوە، دەبێت كارێك بكەیت بۆئەوەی پاریزگاری لە وێنەی خۆت بكەیت، هەروەها ئەگەر وێنەكەت لەكەدار بووبێ ئەوا دەبێ نازناوی بنەماڵەكەت بپارێزی. ئەمە زۆركەمی پێوەندیی بە ئیسلامەوە هەیە، و زۆر زیاتری پێوەندیی بە كۆمەڵگاوە هەیە كە قسەوقسەلۆكی كردووە بە هونەرێكی ڕاستەقینە.

ئەوێ ڕۆژێ یەكێك پێمی گوت "مەرج دەكەم كە حاڵەتی تەڵاقدان لە وڵاتی ئێوە زۆر زیاترە لێرە". ئەو ئەمەی گوت لەبەرئەوەی لە ڕۆئاوا كچ و كوڕ پێكەوە دەژین پێش ئەوەی ببنە هاوسەر كە هەلی لێك جیپابوونەوەیان زیاترە. زۆربەی ئەو كچ و كوڕانەی من دەیانناسم یەكەمجار پێكەوە ژیانیان تاقی كردووەتەوە بۆ ماوەی ساڵێك یان چەندان ساڵ پێش ئەوەی ببنە هاوسەر. دواتر كڕینی خانووێك یان بوونی منداڵ دەبێتە هۆی هاوسەرگیرییان. بینیومە زۆر لەو هاوسەرگیرییانەی لەو شێوەیەن درێژەیان كێشاوە لەبەرئەوەی ئەوان دەزانن چی دەكەن كاتێك پێ دەنێنە نێو هاوسەرگیرییەوە. بیگومان هەندێ لەو خەڵكانەی پێكەوە دەژین پێش هاوسەرگیری لێك جیا دەبنەوە بەڵام زۆربەی جارەكان ئەمە پێش ئەوەی منداڵیان ببێت ڕوو دەدات بۆیە زەرەرەكە كەمترە لەوەی ئەگەر ڕاستەوخۆ هاوسەرگیرییان بكردایە و دەستیان بە دروستكردنی خێزانێك بكردایە.

بەشێوەیەك لە شێوەكان، كەس باسی ئاكامی ژیانی ئەو منداڵانە ناكات كە لەگەڵ دایك و باوكێكدا دەژین كە هەردەم شەڕیانە یان هەر بەئەستەم قسە لەگەڵ یەكتری دەكەن. منداڵ پێویستە لە گەنجێتیدا فێری خۆشەوییستی ببن بە تەماشاكردنی چۆنیەتیی پێكەوەژیانی دایك و باوكیان لەگەڵ یەكتری. ئەگەر وا نەبێ زۆر زەحمەتتر دەبێت بۆیان كە دواتر لە ژیانیاندا پێوەندییەكی بەختەوەر درێژە پێ بدەن. دووانەی بەختەوەر جێگیری دەخەنە ژیانی منداڵەكانیانەوە كە ئەمەش بناخەی دروستبوونی كەسایەتییەكی جێگیرە.

ئەنجامی ئەو ئەخلاقییاتە بەرتەسكانە لە كوردستان ئەو شتە نییە كە دەبێت وا بێ كە خێزانی بەختەوەر و بەرپرسیارە. ئەنجامەكەی نائومێدی و پیێوەندیی دەرەوەی هاوسەرگیری و هاوسەرگیریی خراپە و نانەوەی ئەو منداڵانەیە كە لە نێو خێزانێكدا گەورە بوونە كە دایك و باوكیان هەردەم شەڕیان بووە. ئەو نائومێدییە تەنانەت لە سەر شەقامەكانیش دەر دەكەوێ. هیچ شوێنێك لە كوردستان بە قەد شەقامەكان تێیاندا چاو نابڕدرێتە كچان. چەند ساڵێك لەمەوبەر برادەرێكی من كە كابۆی تەسكی لەبەر بوو بەردەوام لەدواوە قسەی ناشیرینی پێ دەگوترا. ئێستە ئەو تانە و تەشەرانە كەم بوونەتەوە بەڵام تەماشاكردنەكان نا. ئەگەر پیاوان لە كوردستان بیانتوانیبایە بە چاوەكانیان سێكس بكەن ئەوا دەیانكرد. بەڵام كۆمەڵگەی شاراوە لێرەوە دەست پێ دەكات.

كوردستان كراوەیە بۆ گەشەسەندنی ئابووری و گۆڕان و ژیانێكی باشتر. لە كۆمەڵگەیەكی ئاوادا، كونجی شاراوە شوێنی نابێتەوە. بەڵام ئەو كونجانە تەنیا كاتێك نامێنن كە گۆڕان لە عەقلیەتی خەڵكەكە ڕوو بدات، كاتێك كە نوێگەری ڕێگەی پێ بدرێت هەروەها كاتێك كە پەروەردەیەكی باش بۆ هەموان هەبێت.
*یودیت نورینك ڕۆنامەوانێكی هەڵەندایییە و لە هەرێمی كوردستان ژیان بەسەر دەبات. ئەو ماوەی 25 ساڵ ڕۆژنامەوانیی كردووە و دوو كتێبی بڵاو كردوەتەوە كە هەردووگیان وەرگێڕدراونەتە سەر زمانی كوردی.

*ئەم بابەتە لە ژملرەی چواری گۆڤاری "واتە" كە لەلایەن دەزگەی چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراسەوە دەردەچێ بڵاو بووەتەوە.