گرینگیدانى بەریتانیا بە كوردستان پەرە دەستێنێ لە كاتێكدا بەشدارى ئەمەریكا لە دابەزینە

هەولێر 21 تشرینى یەكەم/ئۆكتۆبەر (ئاكانیوز)- گرینگیدانى كۆمپانیا بەریتانیاییەكان بە هەرێمى كوردستان تا دەڕوا لە زیادبوونە و ڕێژەى بەشدارى كۆمپانیاكانى ئەو وڵاتە لەو پێشانگە نێودەوڵەتییەى كە دووشەمى ڕابردوو لە هەولێر كرایەوە بۆ 39 كۆمپانیا بەرزبووەتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە كە بەشدارى كۆمپانیا ئەمەریكییەكان بە بەراورد لەگەڵ پێشانگەى پێشوو كە لە مانگى ئەیلوولدا ساز كرا ڕێژەى بەشدارییان لە 0.4% بۆ 0.2% دابەزی. ڕۆژى دووشەمى ڕابردوو شەشەمین پێشانگەى بازرگانیی نێودەوڵەتی لە هەولێر، پایەتەختى هەرێمى كوردستانى عێراق، كرایەوە و 850 كۆمپانیا لە 25 وڵات لەو پێشانگەیەدا بەشدارییان كرد و بەرهەمەكانى خۆیان پێشاندا. ئەو كۆمپانیایانە گەشبینییەكى زۆریان پێوە دیار بوو بۆ ئەوەى هەلى وەبەرهێنان لەم هەرێمە جێگیرەدا بۆ خۆیان بدۆزنەوە. نۆ لە كۆمپانیا بەریتانیایییەكان بەجودا بەرهەمەكانی خۆیان پێشان دەدا لە كاتێكدا نووسینگەی بازرگانی و وەبەرهێنانی بەریتانیا UKTI بەسەرۆكایەتیی سێر ئاندرو چان نوێنەرایەتیی 30 كۆمپانیا و گرووپە بازرگانییەكانی تری دەكرد. نووسینگەی بازرگانی و وەبەرهێنانی بەریتانیا ئەو نووسینگە حكوومەتییەی بەریتانیایە كە بەرپرسیارە لە هاندانی بازرگانیی نێودەوڵەتی لەگەڵ بەریتانیا. هەبوونی نوێنەرایەتیی حكوومەتی بەریتانیا ئاماژەیەكە بۆزیادبوونی گرینگیپێدانی حكوومەتی بەریتانیا بە هەرێمی كوردستان. ڕوب هادۆ بەڕێوەبەرى كۆمپانیاى بەریتانیایی "UK Filter" كە بۆ یەكەمجار لە ساڵى 1979دا كارى بازرگانى لە عێراقدا كردووە گوتى "كوردستان زۆر جیاوازە". حەوت ساڵ پاش هێرشەكەى ساڵى 2003 حكوومەتى بەریتانیا تازە ئەوەى بۆ ڕوون بووەتەوە كە كوردستان بازاڕێكى دەوڵەمەندە. ئەوان ئێستە داوا لە كۆمپانیاكانى بەریتانیا دەكەن بۆ ئەوەى لە كوردستان بازرگانى بكەن. هادۆ گوتى "بەڵام ئێمە 10 ساڵ پاش كەوتووین. كوردستان لە ماوەى 10 ساڵى ڕابردوودا بازاڕێكى باش بووە". بەڕای هادۆ، بەریتانیا 5 ساڵ پێش ئێستە لەبەر دوو هۆكار وەبەرهێنانى لە كوردستاندا نەدەكرد: لەو كاتەدا بازاڕ و كارلە ئەوروپادا زۆر باش بوو و بیریان لەوە نەكردووەتەوە وا دوور بڕۆن و بێنە كوردستان، هەروەها وایان دەبینی كە كوردستان هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ ناوچەكانى ترى عێراقدا نییە. هۆكارێكى تر كە بووەتە هۆى پەرەسەندنى گرینگیدانی بەریتانیا بە كوردستان ئەوەیە كە سیاسەت و كار لە یەكتر جیا كراونەتەوە و ئەمەش شتێكى باشە. "كاتێك من لە سەردەمى سەدام سەردانى عێراقم كرد هەموو شتێك سیاسەت بوو". لە ساڵانی 1980كاندا كۆمپانیاكان لە عێراق ڕووبەڕووى هەلومەرجى دژوار دەبوونەوە . یەكێك لەو شتانەى كە كە كۆمپانیا بیانییەكانی لە عێراق دوور دەكردەوە ئەوەبوو كە "سزاى سەرنەكەوتن" هەبوو بەجۆرێك ئەگەر وەبەرهێنەرەكان لە پڕۆژەكانیان سەركەوتنیان مسۆگەر نەكردایە ڕووبەڕووى سزاى مردن دەبوونەوە. دوو پێشانگەى تر لە مانگەكانى تشرینى دووەم و كانوونى یەكەمدا لە هەولێر دەكرێتەوە. زیاد عەبدوڵا بەڕێوەبەرى باڵاى بازرگانى و وەبەرهێنان لە باڵوێزخانەى بەریتانیا لە عێراق گوتى "بێ گومان ئێمە بەشدارى زیاترمان دەبێ لە هەولێر. ئێمە ئەو ڕاستییەمان بۆ ئاشكرا بووە كە كوردستان دەروازەیەكە بۆ بازرگانى لە عێراقدا". زیاد عەبدوڵا هەروەها گوتی "نووسینگەی بازرگانى و وەبەرهێنان هاوكارى كۆمپانیا بەریتانیاییەكان دەكات بۆ ئەوەى بازرگانى لە عێراقدا بكەن و بەشێوەیەكى گشتى ئێمە هاوكارى ئەوان دەكەین بۆ ئەوەى لەم بازاڕەدا سەركەوتوو بن". لەبەرامبەر زیادبوونی گرینگیدانی بەریتانیا بە هەرێم، گرینگیدانی ئەمەریكا ڕوو لە كەمییە و تەنیا دوو كۆمپانیاى ئەمەریكایی لە شەشەمین پێشانگەى بازرگانیی نێودەوڵەتیدا بەشدارییان كرد و ڕێژەى بەشدارییان لە كۆى ئەو 850 كۆمپانیایەى بەشدارییان تێدا كردبوو، 0.2% بوو. هەرچەندە بە ژمارە كۆمپانیا ئەمەریكایییەكان دوو هێندەى ژمارەى كۆمپانیا بەشدارەكانی پێشانگەى پێشوو بوو كە لە مانگى ئەیلوولى ڕابردوودا بەڕێوەچوو كە تەنیا یەك كۆمپانیاى ئەمەریكایی بەشدارى ئەو پێشانگەى كرد، بەڵام بەڕێژەی سەدی بەشداریی ئەمەریكا هێشتا دوو جار كەمتر بووەتەوە. ئەو كات تەنیا 207 كۆمپانیا لەو پێشانگەدا بەشدارییان كرد و ڕێژەى بەشدارى ئەمەریكا لەو پێشانگەدا 0.4% بوو و ئەم جارە 850 كۆمپانیا بەشداریان تێدا كرد بۆیە ڕێژەی سەدی بەشداریی ئەمەریكا تەنیا 0.2% بوو. ئەمیر سابێتیان بەڕێوەبەرى دارایی لە كۆمپانیاى ئەمەریكایی "Mach Oil" كە لە پێشانگەكەدا ئامادە بوو گوتى "خەڵكى ئەمەریكا تێ ناگەن، ئەوان زیاتر لە شوێنى تر بازرگانى دەكەن. ئەوان لە كولتوورى كوردستان تێ ناگەن". سابێتیان كە هاووڵاتییەكى ئەمەریكایی ئێرانیییە، زیاتر گوتى "ئەمەریكییەكان پێیان وایە هەرێمى كوردستان وەك شوێنەكانى ترى عێراق وایە. ئەوان دەترسن، منیش دەترسام". سابێتیان دەڵێ كە پاش ئەوەى گۆرانیبێژى ئەمەریكایی بەڕەچەلەك ئێرانى گوگوشی لە تەلەڤزیۆن بینیوە كە لە هەرێمى كوردستان گۆرانى گوتووە، بڕیارى داوە بێتە كوردستان. "ئەو گۆرانیبێژە سێ مانگ پێش ئێستە سەردانى كوردستانى كرد و كۆنسێرتێكى لە هەولێر ساز كرد. ئەو بەتەواوى تێڕوانینى منى لەبارەى كوردستانەوە گۆڕى". پاش ئەوەى گوگوش ئەو كۆنسێرتەى لە هەولێر ساز كرد سابێتیان بیری كردەوە كە ڕەنگە هەڵە بووبێت لە بارەی كوردستانەوە. "كاتێك هاتمە كوردستان زانینم كە پێشتر من بەتەواوى بە هەڵەدا چووبووم لەبارەی كوردستان"، سابێتیان ئەمەى گوت. هەندێك لە چاودێران بە كوردستان دەڵێن "عێراقەكەى تر"، چونكە بوارى تەناهى جێگیرە و ئابوورى لە گەشەكردندایە و بەرەو ئاوەدانى دەڕوات. ئەو هاووڵاتییە ئەمەریكایی ئێرانیە زیاتر گوتی حكوومەتى ئەمەریكا هەوڵى داوە بۆ ئەوەى بازرگانەكان بێنە عێراق. ئەوان پلانێكى تایبەتیان بۆ بازرگانەكانیان لە عێراق داڕشتووە كە هاوكاریان دەكەن بۆ ئەوەى لە عێراقدا بازرگانى بكەن. شەزوان ئەلمەقدیسی، بەڕێوەبەری عەمەلیاتی كۆمپانیای "IFP Iraq" كە پێشانگەی نێودەڵەتیی هەولێر ڕێك دەخات گوتی كە ئەوان پێوەندییان بەباڵوێزخانە، كونسولگە و ژوورى بازرگانیى ئەمەریكاوە كردووە، بەڵام تا ئێستە زۆرترین ڕێژەى بەشداریى كۆمپانیا ئەمەریكییەكان لە پێشانگەكاندا 5 كۆمپانیا بووە. سابێتیان پێى وایە كۆمپانیاى ڕێكخەرى ئەم پێشانگەیە پێویستە بەشدار لە پێشانگەكان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانى ئەمەریكادا بكات و بە خەڵكى ئەمەریكا بڵێن كە دۆخەكە بۆ كردنەوەى پێشانگە لە كوردستاندا جێگیرە و بە خەڵكى پێشان بدەن كە كوردستان وەك شوێنەكانى ترى عێراق نییە. گو تیشی كە "گەشەكردنى كوردستان بۆ من سەرسوڕهێنەرە و كاتێك گەڕامەوە بۆ ئەمەریكا ئەمە بۆ خەڵكەكەم دەگێڕمەوە" "من پێم وایە عێراق پێویستى بە هەوڵى زیاتر هەیە و حكوومەت دەتوانێ كارى زیاتر بكات. ئەوان دەبێ شاباش بكەن و پێشانگە لە ئەمەریكادا بكەنەوە". بەڵام ڕوب هادۆ بەڕێوەبەرى كۆمپانیاى بەریتانیایی "UK Filter" پێى وایە كوردستان بازاڕێكى بچووكە بۆ ئەمەریكا تا تێیدا بازرگانى بكات، هەروەها زۆر دووریشە. ناوبراو گوتى "ئەمەریكییەكان نایانەوێ بێنە شوێنێكى وەها دوور و زیاتر لە بازاڕە ناوخۆیییەكان و ئەمەریكای باشووردا كار دەكەن". "ئەمەریكای باشوور نێزیكەى 500 ملیۆن دانیشتووى هەیە، لە كاتێكدا كوردستان 5 ملیۆن دانیشتووى هەیە و بۆیە ئەگەر ئێوە بازرگانێكى ئەمەریكایی بن دەچنە كوىَ؟"، هادۆ واى گوت. ئەو لەو بڕوایەدایە كە ئەمە لە دەستى كوردەكاندایە كە گەشە بە وڵاتەكەیان بدەن و وێنەى كوردستان لەلاى خەڵكانى ڕۆئاوا بگۆڕن و گوتى "خەڵكى بەریتانیا بێزارن لە بیستنى هەواڵى شەڕ لە ئەفغانستان و ئەوان پێیان وایە كوردستان وەك ئەفغانستانە". هادۆ هەروەها ڕاى گەیاند "ئەمە زیاتر گرفتى ئەمەریكایە تا بەریتانیا، چونكە ژمارەى دانیشتوانى ئەوىَ 300 ملیۆن كەسە و تەنیا 5 ملیۆنیان لە دەرەوەی ئەمەریكان. لە كاتێكدا ئێمە (بەریتانیا) كە حوكمی دنیامان دەكرد تەنیا 50 ملیۆن بوین بەڵام 20 ملیۆنمان لە دەروەی ولات بووین لە نیوزلەند، ئوسترالیا و وڵاتانى تر". بەپێى قسەكانى هادۆ حكوومەتى هەرێمى كوردستان لە چەند ساڵى ڕابردوودا لە هەوڵەكانى خۆى بۆ بەرەوپێشبردنى كوردستان سەركەوتوو بووە. لە مانگى كانوونى دووەمدا شاندێكى كورد بەمەبەستى بەشداریكردن لە كۆنفرانسێكى ئابووریدا سەردانى لەندەنیان كرد و "سەركەوتنێكى باشیان" بەدەست هێنا. "پێوانەى سەركەوتنى حكوومەتى هەرێمى كوردستان ئەوەیە بەریتانیاییەكان كە بەدرێژایی ڕۆژ دەخەون ئێستە لە خەو هەڵستاون و هاتوونەتە ئێرە. ئەگەر هەموو شتێك بەباشی بڕوات، ئەوا ساڵی داهاتوو ژمارەی كۆمپانیا بەریتانیاییەكان دوو هێندە زیاد دەكەن" هادۆ گوتی. هادۆ لە بەشێكى ترى قسەكانیدا تیشكى خستە سەر ژمارەى پێشانگەكان و گوتى هەموو ساڵ ژمارەیەكى زۆر پێشانگە لە كوردستاندا دەكرێتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە كە پێویست ناكات لە 1 پێشانگە زیاتر بێت، "چونكە كوردستان شوێنێكى زۆر گەورە نییە تا بتوانێت زیاتر لە یەك پێشانگەى لە ساڵدا تێدا ساز بكرێت" "سازكردنى 1 پێشانگەی گەورە لە ساڵێكدا باشترە لە چەندان پێشانگەى بچووك، چونكە هەرچەندە پێشانگە گەورەتر بێت سەركەوتووترە". لە ڕابەر یونس