دەبوایە كوردی توركیا بڵی بەڵی بۆ چاكسازیی دەستووری
ڕابەر یونس عزیز
ڕۆژی یەكشەمی ڕێكەوتی 12ی سێپتێمبەر دەنگدانی سەرتاسەری لەسەر چاكسازیی دەستووری لە توركیادا بەڕێوە چوو. زیاتر لە 58 لە سەدی دەنگدەران گوتیان "بەڵێ" بۆ ئەو گۆڕانكارییانە و پارتی دەسەڵاتدار – داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) – بەسەر پارتە بەرهەڵستكارەكانی، پارتی كۆماریی گەلی توركیا و پارتی بزاوی نیشتمانیدا كە هەوڵی لەباربردنی ئەو چاكسازییە دەستووریانەیان دەدا، سەركەوت. بەمەش كۆتایی بە دەسەڵاتی سەربازی لەو وڵات هات و توركیا قۆناغێكی گرینگی بەرەو حوكمی مەدەنی بڕی.
هەر چەندە گۆڕانكاریی زۆر لە دەستوورە چاككراوەكەدا هاتووە بەڵام پارتە كوردییەكان، دیارترینیان پارتی ئاشتی و دیموكراسی (بەدەپە)، داوای بایكۆتكردنی ئەو رۆفراندۆمەیان كرد لەبەر ئەوەی چاكسازییەكان بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ باسی مافەكانی گەلی كوردی نەكردووە. دواتر بەپێی ڕێژەی بەشداری دەنگدەرانەوە دەركەوت كە زۆرینەی كورد بایكۆتیان كردووە و تەنیا ڕێژەیەكی كەم نەبێت كە بە ئەرێ دەنگیان بۆ چاكسازیی دەستووری دا.
ئەگەرچی دەستووری نوێ ڕاستەوخۆ ناڵێت توركیا لە تورك و كورد و نەتەوەی تر پێك هاتووە و زمانی كوردی لە ناوچە كوردنشینەكاندا زمانی خوێندن و زمانی فەرمییە، بەڵام كورد نەدەبوایە بایكۆتی ریفراندۆمەكە بكەن بگرە دەبوایە بەبەڵێ دەنگی بۆ بدەن لەبەر چەندان هۆكار:
یەكەم: مەسەلەیەكی كوردی هەیە دەڵێ "كەس لە پڕەك نابێتە كوڕەك". بەدەستهێنانی مافەكانی كورد بەهیچ شێوەیەك بەیەكجارەكی و بەیەك هەنگاو یەكلایی نابێتەوە بۆیە دەبوایە ئەوان بەوەندەی ئێستا لە دەستووری چاككراودا هاتووە بڵێن بەڵێ ئەوجا لە قۆناغێكی دواتر بیانگوتبا "زیاتریش" چونكە بە سەركەوتنێكی گەورەی ئەو رۆفراندۆمە ئەگەری ئەوە هەیە لە داهاتوودا ریفراندۆمی تریش لەسەر نەك هەر دەستوور بگرە زۆر مەسەلەی تریش ئەنجام بدرێت بۆ مەبەستی چاكسازی ئەوانیش، كە زۆر لە سیاسەتوانانی توركیا و یەكەیتیی ئەوروپاش لەسەر ئەو ڕایە كۆكن كە دەبێت ئەو رۆفراندۆمە هی تری گرینگتر و "پێویستتریشی" بەدوادا بێت. كۆمسیاری فراوانكردنی یەكەتیی ئەوروپا ستێفان فیول لە لێدوانێكدا گوتی: "ئێمەش هاوڕاین لەگەڵ زۆر كەس لە توركیا كە ئەو بۆچوونەیان هەیە ئەم ریفراندۆمەی ئەمرۆ پێویستە چاكسازیی زۆر پێویستتری بەدوادا بێت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانەش كە یەكەمینەن و بێ چارەسەر ماونەتەوە لە بواری مافە بنەڕەتییەكانی وەكو ئازادیی ڕادەربڕین و ئازادیی ئاین... ئێمە لەگەڵ ئەوانە لە لایەنە جیاوازە سیاسییەكانی توركیادا هاوڕاین كە باوەڕیان وایە دەستوورێكی مەدەنی دەبێتە بناخەی گەشەسەندنێكی بەردەوامی دیموكراسی لە توركیا كە هاوتەریب بێت لەگەڵَ ستانداردە ئەوروپایییەكان و مەرجەكانی چوونە ڕیزی یەكەتیی ئەوروپاوە" (حورییەت دەیلی، 13 ئەیلول 2010)
سەرۆكی دۆسیەی توركیا لە یەكێتیی ئەروپادا ریا ئۆمان گوتی "چاكسازی 26 مادەی دەستووری توركیا پاڵەپەستۆ دەخاتە سەر توركیا بۆ ئەوەی زوو مافی كورد بدات". هەر لەم ڕوانگەوە زۆر لە بەرپرسە كوردەكانی هەرێمی كوردستانیش پێیان وایە ئەو چاكسازییە دەستوورییانە هەنگاوێكی گرینگ بوو بۆ پێشووچوونی دیموكراسی لە توركیا. بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتی نیشتمانیی كوردستان لە توركیا دەڵێ ئەمە هەنگاوێكی گرینگە بۆ پێشەوە بۆ زیاتر پێشخستنی دیموكراسی و گۆڕینی ئەوەی ماوە لە دەستووری توركیا. هەرچەندە ئەم گۆڕاكارییانە ڕاستەوخۆ پێوەندییان بە كێشەی كوردەوە نییە بەڵام پێشكەوتنی دیموكراسییە لە توركیادا. حكوومەتی هەرێمی كوردستانیش لەسەر زاری گوتەبێژەكەی كاوە مەحمود ڕای گەیاند ڕێز لەو چاكسازییانە دەگرێت و هیوای خواست بەشێوەیەكی ئیجابی كار لە ئاسایش و بەرەوپێشچوونی دیموكراسی لە توركیا بكات (ئاكانیوز، 13 ئەیلول 2010)
پاشان دەنگنەدان بۆ ئەو دەستوورەی چاكسازیی تێدا كراوە خۆ هیچ مافێكی بۆ كورد تێدا نییە و لەبەرژەوەندیی كورد نییە تەنیا ئەوە نەبێت دەسەڵاتێكی عەسكەری كە لە ساڵی 1982دا لە كودەتایەكی سەربازی هاتنە سەر حوكم لەو وڵاتەدا كە بەدرێژایی دەسەڵاتی دژایەتیی كورد و داخوازییەكانی كوردی كردووە. ئەمە وێڕای مانەوەی دەسەڵاتی دادگەكانی توركیا بەگشتی و دادگەی دەستووری بەتایبەتی وەكو خۆی كە لە دەسەڵاتیدا هەیە هەر پارتێك خۆی با بدات یەكسەر دای بخات و هەر بەوەندەش نەوەستێت بگرە ئەندام پەرلەمانەكانیشی لە مافی ئەندامبوون بێبەش بكات و تەنانەت لە كاری سیاسەتیش دووریان بخاتەوە و ڕێگەی كاری سیاسیان پێ نەدات لەنێو پارتێكی تریشدا.
دووەم: ئەو چاكسازییە لە دەستوورێكدا كە دەسەڵاتێكی سەربازی نووسیویەتییەوە و بە مەدەنیكردنی ئەو دەستوورە بۆی هەیە ببێتە هۆی پێوەندیكردنی توركیا بە یەكەتیی ئەوروپاوە كە چەندان ساڵە هەوڵی بۆ دەدات كە ئەمەش مانای وایە توركیا دەبێت زیاتر و زیاتر مافی كورد و نەتەوەكانی تر بدات بۆ ئەو مەبەستە، وێڕای ئەوەی ئەو هەنگاوە ڕێگە خۆش دەكات بۆ پێشوەچوونی دیموكراسی لەو وڵاتەدا و زیاتر لە ستانداردەكانی دیكوكراسیی وڵاتانی یەكەتیی ئەوروپاوە نێزیكی دەكاتەوە، لەلێدوانێكدا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرەك وەزیرانی توركیا گوتی "(ئێستە) ئێمە قۆناغێكی مێژووییمان بڕیوە بەرەو دیموكراسیی پێشكەوتوو و سەروەریی یاسا" (بی بی سی، 13 ئەیلول 2010)، بێگومان لەو دۆخەشدا گفتوگۆكردن لەسەر مافەكانی كورد ئاسانترە لەمەی ئێستە چونكە دەسەڵاتی عەسكەری لاواز دەبێت.
هەر ڕۆێژێك دوای ئەنجامدانی رۆفراندۆمەكە بوو گرووپێكی 50 پارێزەر سەردانی نووسینگەی دادی ئیستانبۆلیان كرد و داوای یاساییان لەسەر سەركردەكانی كودەتاكەی 1982 تۆمار كرد بۆ ئەوەی لەسەر ئەو هەموو خوێنڕێژییەی كە لێ بەرپرسیار بوون دادگەیی بكرێن. ئەم مافەی تۆماركردنی داواش لەسەر سەرانی كودەتاكە بەشێكە لەو چاكسازییانە و تا پێش ڕۆژی ریفراندۆم كەس بۆی نەبوو پێیان بڵێت لە بان چاوتان دوو برۆ هەیە. دوای تۆماركردنی داواكە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیان بەست و ڕایان گەیاند: "... لەمەودوا كۆتایی بە مێژووی 50 ساڵەی كودەتا و كودەتاچییەكان هات. ڕیفراندۆمی دوێنێ هەلێكی زۆر گرینگ بوو بۆ میللەتی توركیا كە تێیدا كەنعان ئەڤرەن سەركردەی كودەتاچییەكان و گشت ئەو بەرپرسە سەربازیییانەی كە لە ژیاندا ماون دادگەیی بكرێن" (ئاكانیوز، 13 ئەیلول 2010)
خۆ ئەگەر توركیا سەركەوت لە چوونە ڕیز یەكەتیی ئەوروپاوە ئەوە بێگومان ئەمە دەبێتە هۆیەكی باشتر بۆ ئەوەی كورد داوای مافەكانیان بكەن و هەوڵ بدەن لەڕێی یەكەتی ئەوروپاەوە پاڵەپەستۆ بخەنە سەر توركیاوە چونكە بەپێی یاساكانی یەكەتیی ئەوروپا وڵاتانی ئەندام دەبێت تەواو باوەڕیان بە دیموكراسی هەبێت و پابەند بن بە بنەماكانی دیموكراسییەوە كە یەك لەوانەش پێدانەی مافەكانی نەتەوایەتییەكانی هەموو وڵاتێكە.
سێیەم: كورد بە بایكۆتكردن لەو رۆفراندۆمە تەنیا پارتی دەسەڵاتدار، كە بۆ یەكەمجار لە مێژووی توركیادا ئەوان یەكەم كەسن بەو شێوەیە باسی كێشەی كورد بكەن و هەوڵ بۆ چارەسەركردنی بدەن بە ڕێگەیەكی ئاشتیانە هەوڵ دەدەن دەستوور بگۆڕن بەرەو سیستەمێكی مەدەنیتر لە جاران، لە خۆیان لالووت دەكەن. ئەمەش بێگومان یارمەتیدەر نییە لە لێكنێزیكبوونەوەی كورد لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە بۆ ئەوەی گفتوگۆی زیاتر و بەرهەمدارتر لەسەر كێشەی كورد بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكە بە ئاشتییانە بگرە زیاتر ڕێ بۆ ڕێگەچارەی سەربازی خۆش دەكات و كوشتاری زیاتری لەنێوان پەكەكە و سوپادا لێ دەكەوێتەوە و ڕای گشتیی توركیا زیاتر بەرەو ئەو ئاقارە دەبات دەبات كە پێویستە شەڕ لە دژی پەكەكە بەردەوام بێت بۆ لەناوبردنیان لە كاتێكدا كورد هەوڵی ئەوە دەدات لێبوردنێكی گشتی بۆ ئەو چەكدارانە بەدەست بێنێت لەبەرامبەر چەكدانانیان.
چوارەم: خۆ دەستووری نوێ لە كۆنەكە خراپتر نییە تا كورد هەر بڵێ نەخێر نەخێر! زۆر شت كە پێشترێ باسكردنییان نەك هەر بۆ كورد بگرە بۆ توركیش بڤە بوون ئێستە لە دەستوورە نوێیەكەدا گۆڕانیان بسەردا دێت و بێگومان ئەو گۆڕانانەش دەبنە ڕێخۆشكەر بۆ ئەوەی لە داهاتوودا كێشەی كورد ئاسانتر چارەسەر بێت لەوەی ئێستە لە ژێر ئەو دەستوورەدا. بۆ نموونە لە دەستووری تازەدا سەرانی كودەتاكەی ساڵی 1982 دەكرێ ڕاپێچی دادگە بكرێن كە پێشتر ئەمە مەحاڵ بوو لەبەر ئەوەی بەندی 15ی دەستوری توركیا ڕێگەی بەو كارە نەدەدا. هەروەها بەرپرسانی سەربازیش جارێكی تر ناوێرن كودەتا دووبارە بكەنەوە چونكە ڕووبەڕووی دادگەییكردن دەبنەوە نەك تەنیا لە دادگە سەربازییەكان بگرە ئێستە لە دادگە مەدەنییەكانیش دەكرێ دادگەیی بكرێن.
لێرە بەدواوە دەكرێ سەرۆك و وەزیرەكان و بەرپرسە باڵاكانی حكوومەت و سەرۆك پەرلەمان و سەركردەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی سوپای توركیا داوایان لەسەر تۆمار بكرێت و ڕاپێچی دادگەی باڵا بكرێن. بەشێكی تری ئەو 26 بڕگەیەی چاكسازییان تێدا كراوە، لەمەودوا كارساز و خاوەن كارەكان دەتوانن بە ئاسانی گەشت بكەن بێ هیچ گرفتێك تەنیا ئەگەر بكەوێتە ژێر لێكۆڵینەوەیەكی تاوانكاری یان كەیسێكی یاسایی لەسەری هەبێت. هەروەها هاوڵاتییان دەتوانن بە ئازادی مان بگرن تەنانەت ئەگەر ئەو مانگرتنە لەسەر بنەمایەكی سیاسیش بێت كە ئەمەش پێشترێ ڕێی پێ نەدرابوو. پارێزگاری پێشكێی منداڵان و ژنان و پیر و پەككەوتەكان دەكرێ. داخستنی حیزب كارێكی هەروا ئاسان نابێت لەبەر ئەوەی هەیكەلی دادگەی دەستووری گۆڕاوە. ئەگەر حیزبێكیش داخرا ئەوا ئەندام پەرلەمانەكانی ئەو حیزبە هەر بەردەوام دەبن لە ئەندامێتییان لە پەرلەمان تا كۆتایی ئەو خولەی پەرلەمان.
دوای هەموو ئەمانە، ڕەنگە پارتی ئاكەپە بێ بەشداریی كوردیش هەر بیبردایەوە چونكە لە توركیا بێجگە لە كورد زۆری تریش هەن كە خوازیاری گۆڕانكاریی دەستوور بوون، دواجاریش مەسەلەیەكی تری كوردی هەیە دەڵێت "هەر مویەك لە بەراز ببێتەوە!" واتە هەر شتێكت لە یەكێك كە پێشترێ چاوەڕوانی هیچی لێ نەدەكرا دەست بكەوێت باشترە لە هیچ! ئەگەر ئەوان بەو "شتێكە" بیانگوتبا بەڵێ بێگومان "شتێك" لە مافی گەلی توركیا بە كوردیشەوە زیاد دەبوو خۆ كەم نەدەبوو! ئەو كات دەیانتوانی لەدوای "بەڵێ" بۆ گۆڕینی دەستوور داوای زیاتری مافەكانیان بكردایە. خۆ ئێستەش كە نەیانگوتووە بەڵی ئەو "شتێكە" هەر بووە بە ئەمری واقیع و بیانەوێ و نەیانەوێ تازە لە دەستووردا جێگیر دەبێت و لە چاوی پارتی دەسەڵاتداریشەوە هیچ چاكەی كوردی تێدا نییە چونكە پارتە كوردییەكان گوتیان بایكۆتی بكەن.
سەرچاوەكان:
ڕابەر یونس عزیز
ڕۆژی یەكشەمی ڕێكەوتی 12ی سێپتێمبەر دەنگدانی سەرتاسەری لەسەر چاكسازیی دەستووری لە توركیادا بەڕێوە چوو. زیاتر لە 58 لە سەدی دەنگدەران گوتیان "بەڵێ" بۆ ئەو گۆڕانكارییانە و پارتی دەسەڵاتدار – داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) – بەسەر پارتە بەرهەڵستكارەكانی، پارتی كۆماریی گەلی توركیا و پارتی بزاوی نیشتمانیدا كە هەوڵی لەباربردنی ئەو چاكسازییە دەستووریانەیان دەدا، سەركەوت. بەمەش كۆتایی بە دەسەڵاتی سەربازی لەو وڵات هات و توركیا قۆناغێكی گرینگی بەرەو حوكمی مەدەنی بڕی.
هەر چەندە گۆڕانكاریی زۆر لە دەستوورە چاككراوەكەدا هاتووە بەڵام پارتە كوردییەكان، دیارترینیان پارتی ئاشتی و دیموكراسی (بەدەپە)، داوای بایكۆتكردنی ئەو رۆفراندۆمەیان كرد لەبەر ئەوەی چاكسازییەكان بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ باسی مافەكانی گەلی كوردی نەكردووە. دواتر بەپێی ڕێژەی بەشداری دەنگدەرانەوە دەركەوت كە زۆرینەی كورد بایكۆتیان كردووە و تەنیا ڕێژەیەكی كەم نەبێت كە بە ئەرێ دەنگیان بۆ چاكسازیی دەستووری دا.
ئەگەرچی دەستووری نوێ ڕاستەوخۆ ناڵێت توركیا لە تورك و كورد و نەتەوەی تر پێك هاتووە و زمانی كوردی لە ناوچە كوردنشینەكاندا زمانی خوێندن و زمانی فەرمییە، بەڵام كورد نەدەبوایە بایكۆتی ریفراندۆمەكە بكەن بگرە دەبوایە بەبەڵێ دەنگی بۆ بدەن لەبەر چەندان هۆكار:
یەكەم: مەسەلەیەكی كوردی هەیە دەڵێ "كەس لە پڕەك نابێتە كوڕەك". بەدەستهێنانی مافەكانی كورد بەهیچ شێوەیەك بەیەكجارەكی و بەیەك هەنگاو یەكلایی نابێتەوە بۆیە دەبوایە ئەوان بەوەندەی ئێستا لە دەستووری چاككراودا هاتووە بڵێن بەڵێ ئەوجا لە قۆناغێكی دواتر بیانگوتبا "زیاتریش" چونكە بە سەركەوتنێكی گەورەی ئەو رۆفراندۆمە ئەگەری ئەوە هەیە لە داهاتوودا ریفراندۆمی تریش لەسەر نەك هەر دەستوور بگرە زۆر مەسەلەی تریش ئەنجام بدرێت بۆ مەبەستی چاكسازی ئەوانیش، كە زۆر لە سیاسەتوانانی توركیا و یەكەیتیی ئەوروپاش لەسەر ئەو ڕایە كۆكن كە دەبێت ئەو رۆفراندۆمە هی تری گرینگتر و "پێویستتریشی" بەدوادا بێت. كۆمسیاری فراوانكردنی یەكەتیی ئەوروپا ستێفان فیول لە لێدوانێكدا گوتی: "ئێمەش هاوڕاین لەگەڵ زۆر كەس لە توركیا كە ئەو بۆچوونەیان هەیە ئەم ریفراندۆمەی ئەمرۆ پێویستە چاكسازیی زۆر پێویستتری بەدوادا بێت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانەش كە یەكەمینەن و بێ چارەسەر ماونەتەوە لە بواری مافە بنەڕەتییەكانی وەكو ئازادیی ڕادەربڕین و ئازادیی ئاین... ئێمە لەگەڵ ئەوانە لە لایەنە جیاوازە سیاسییەكانی توركیادا هاوڕاین كە باوەڕیان وایە دەستوورێكی مەدەنی دەبێتە بناخەی گەشەسەندنێكی بەردەوامی دیموكراسی لە توركیا كە هاوتەریب بێت لەگەڵَ ستانداردە ئەوروپایییەكان و مەرجەكانی چوونە ڕیزی یەكەتیی ئەوروپاوە" (حورییەت دەیلی، 13 ئەیلول 2010)
سەرۆكی دۆسیەی توركیا لە یەكێتیی ئەروپادا ریا ئۆمان گوتی "چاكسازی 26 مادەی دەستووری توركیا پاڵەپەستۆ دەخاتە سەر توركیا بۆ ئەوەی زوو مافی كورد بدات". هەر لەم ڕوانگەوە زۆر لە بەرپرسە كوردەكانی هەرێمی كوردستانیش پێیان وایە ئەو چاكسازییە دەستوورییانە هەنگاوێكی گرینگ بوو بۆ پێشووچوونی دیموكراسی لە توركیا. بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتی نیشتمانیی كوردستان لە توركیا دەڵێ ئەمە هەنگاوێكی گرینگە بۆ پێشەوە بۆ زیاتر پێشخستنی دیموكراسی و گۆڕینی ئەوەی ماوە لە دەستووری توركیا. هەرچەندە ئەم گۆڕاكارییانە ڕاستەوخۆ پێوەندییان بە كێشەی كوردەوە نییە بەڵام پێشكەوتنی دیموكراسییە لە توركیادا. حكوومەتی هەرێمی كوردستانیش لەسەر زاری گوتەبێژەكەی كاوە مەحمود ڕای گەیاند ڕێز لەو چاكسازییانە دەگرێت و هیوای خواست بەشێوەیەكی ئیجابی كار لە ئاسایش و بەرەوپێشچوونی دیموكراسی لە توركیا بكات (ئاكانیوز، 13 ئەیلول 2010)
پاشان دەنگنەدان بۆ ئەو دەستوورەی چاكسازیی تێدا كراوە خۆ هیچ مافێكی بۆ كورد تێدا نییە و لەبەرژەوەندیی كورد نییە تەنیا ئەوە نەبێت دەسەڵاتێكی عەسكەری كە لە ساڵی 1982دا لە كودەتایەكی سەربازی هاتنە سەر حوكم لەو وڵاتەدا كە بەدرێژایی دەسەڵاتی دژایەتیی كورد و داخوازییەكانی كوردی كردووە. ئەمە وێڕای مانەوەی دەسەڵاتی دادگەكانی توركیا بەگشتی و دادگەی دەستووری بەتایبەتی وەكو خۆی كە لە دەسەڵاتیدا هەیە هەر پارتێك خۆی با بدات یەكسەر دای بخات و هەر بەوەندەش نەوەستێت بگرە ئەندام پەرلەمانەكانیشی لە مافی ئەندامبوون بێبەش بكات و تەنانەت لە كاری سیاسەتیش دووریان بخاتەوە و ڕێگەی كاری سیاسیان پێ نەدات لەنێو پارتێكی تریشدا.
دووەم: ئەو چاكسازییە لە دەستوورێكدا كە دەسەڵاتێكی سەربازی نووسیویەتییەوە و بە مەدەنیكردنی ئەو دەستوورە بۆی هەیە ببێتە هۆی پێوەندیكردنی توركیا بە یەكەتیی ئەوروپاوە كە چەندان ساڵە هەوڵی بۆ دەدات كە ئەمەش مانای وایە توركیا دەبێت زیاتر و زیاتر مافی كورد و نەتەوەكانی تر بدات بۆ ئەو مەبەستە، وێڕای ئەوەی ئەو هەنگاوە ڕێگە خۆش دەكات بۆ پێشوەچوونی دیموكراسی لەو وڵاتەدا و زیاتر لە ستانداردەكانی دیكوكراسیی وڵاتانی یەكەتیی ئەوروپاوە نێزیكی دەكاتەوە، لەلێدوانێكدا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرەك وەزیرانی توركیا گوتی "(ئێستە) ئێمە قۆناغێكی مێژووییمان بڕیوە بەرەو دیموكراسیی پێشكەوتوو و سەروەریی یاسا" (بی بی سی، 13 ئەیلول 2010)، بێگومان لەو دۆخەشدا گفتوگۆكردن لەسەر مافەكانی كورد ئاسانترە لەمەی ئێستە چونكە دەسەڵاتی عەسكەری لاواز دەبێت.
هەر ڕۆێژێك دوای ئەنجامدانی رۆفراندۆمەكە بوو گرووپێكی 50 پارێزەر سەردانی نووسینگەی دادی ئیستانبۆلیان كرد و داوای یاساییان لەسەر سەركردەكانی كودەتاكەی 1982 تۆمار كرد بۆ ئەوەی لەسەر ئەو هەموو خوێنڕێژییەی كە لێ بەرپرسیار بوون دادگەیی بكرێن. ئەم مافەی تۆماركردنی داواش لەسەر سەرانی كودەتاكە بەشێكە لەو چاكسازییانە و تا پێش ڕۆژی ریفراندۆم كەس بۆی نەبوو پێیان بڵێت لە بان چاوتان دوو برۆ هەیە. دوای تۆماركردنی داواكە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیان بەست و ڕایان گەیاند: "... لەمەودوا كۆتایی بە مێژووی 50 ساڵەی كودەتا و كودەتاچییەكان هات. ڕیفراندۆمی دوێنێ هەلێكی زۆر گرینگ بوو بۆ میللەتی توركیا كە تێیدا كەنعان ئەڤرەن سەركردەی كودەتاچییەكان و گشت ئەو بەرپرسە سەربازیییانەی كە لە ژیاندا ماون دادگەیی بكرێن" (ئاكانیوز، 13 ئەیلول 2010)
خۆ ئەگەر توركیا سەركەوت لە چوونە ڕیز یەكەتیی ئەوروپاوە ئەوە بێگومان ئەمە دەبێتە هۆیەكی باشتر بۆ ئەوەی كورد داوای مافەكانیان بكەن و هەوڵ بدەن لەڕێی یەكەتی ئەوروپاەوە پاڵەپەستۆ بخەنە سەر توركیاوە چونكە بەپێی یاساكانی یەكەتیی ئەوروپا وڵاتانی ئەندام دەبێت تەواو باوەڕیان بە دیموكراسی هەبێت و پابەند بن بە بنەماكانی دیموكراسییەوە كە یەك لەوانەش پێدانەی مافەكانی نەتەوایەتییەكانی هەموو وڵاتێكە.
سێیەم: كورد بە بایكۆتكردن لەو رۆفراندۆمە تەنیا پارتی دەسەڵاتدار، كە بۆ یەكەمجار لە مێژووی توركیادا ئەوان یەكەم كەسن بەو شێوەیە باسی كێشەی كورد بكەن و هەوڵ بۆ چارەسەركردنی بدەن بە ڕێگەیەكی ئاشتیانە هەوڵ دەدەن دەستوور بگۆڕن بەرەو سیستەمێكی مەدەنیتر لە جاران، لە خۆیان لالووت دەكەن. ئەمەش بێگومان یارمەتیدەر نییە لە لێكنێزیكبوونەوەی كورد لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە بۆ ئەوەی گفتوگۆی زیاتر و بەرهەمدارتر لەسەر كێشەی كورد بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكە بە ئاشتییانە بگرە زیاتر ڕێ بۆ ڕێگەچارەی سەربازی خۆش دەكات و كوشتاری زیاتری لەنێوان پەكەكە و سوپادا لێ دەكەوێتەوە و ڕای گشتیی توركیا زیاتر بەرەو ئەو ئاقارە دەبات دەبات كە پێویستە شەڕ لە دژی پەكەكە بەردەوام بێت بۆ لەناوبردنیان لە كاتێكدا كورد هەوڵی ئەوە دەدات لێبوردنێكی گشتی بۆ ئەو چەكدارانە بەدەست بێنێت لەبەرامبەر چەكدانانیان.
چوارەم: خۆ دەستووری نوێ لە كۆنەكە خراپتر نییە تا كورد هەر بڵێ نەخێر نەخێر! زۆر شت كە پێشترێ باسكردنییان نەك هەر بۆ كورد بگرە بۆ توركیش بڤە بوون ئێستە لە دەستوورە نوێیەكەدا گۆڕانیان بسەردا دێت و بێگومان ئەو گۆڕانانەش دەبنە ڕێخۆشكەر بۆ ئەوەی لە داهاتوودا كێشەی كورد ئاسانتر چارەسەر بێت لەوەی ئێستە لە ژێر ئەو دەستوورەدا. بۆ نموونە لە دەستووری تازەدا سەرانی كودەتاكەی ساڵی 1982 دەكرێ ڕاپێچی دادگە بكرێن كە پێشتر ئەمە مەحاڵ بوو لەبەر ئەوەی بەندی 15ی دەستوری توركیا ڕێگەی بەو كارە نەدەدا. هەروەها بەرپرسانی سەربازیش جارێكی تر ناوێرن كودەتا دووبارە بكەنەوە چونكە ڕووبەڕووی دادگەییكردن دەبنەوە نەك تەنیا لە دادگە سەربازییەكان بگرە ئێستە لە دادگە مەدەنییەكانیش دەكرێ دادگەیی بكرێن.
لێرە بەدواوە دەكرێ سەرۆك و وەزیرەكان و بەرپرسە باڵاكانی حكوومەت و سەرۆك پەرلەمان و سەركردەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی سوپای توركیا داوایان لەسەر تۆمار بكرێت و ڕاپێچی دادگەی باڵا بكرێن. بەشێكی تری ئەو 26 بڕگەیەی چاكسازییان تێدا كراوە، لەمەودوا كارساز و خاوەن كارەكان دەتوانن بە ئاسانی گەشت بكەن بێ هیچ گرفتێك تەنیا ئەگەر بكەوێتە ژێر لێكۆڵینەوەیەكی تاوانكاری یان كەیسێكی یاسایی لەسەری هەبێت. هەروەها هاوڵاتییان دەتوانن بە ئازادی مان بگرن تەنانەت ئەگەر ئەو مانگرتنە لەسەر بنەمایەكی سیاسیش بێت كە ئەمەش پێشترێ ڕێی پێ نەدرابوو. پارێزگاری پێشكێی منداڵان و ژنان و پیر و پەككەوتەكان دەكرێ. داخستنی حیزب كارێكی هەروا ئاسان نابێت لەبەر ئەوەی هەیكەلی دادگەی دەستووری گۆڕاوە. ئەگەر حیزبێكیش داخرا ئەوا ئەندام پەرلەمانەكانی ئەو حیزبە هەر بەردەوام دەبن لە ئەندامێتییان لە پەرلەمان تا كۆتایی ئەو خولەی پەرلەمان.
دوای هەموو ئەمانە، ڕەنگە پارتی ئاكەپە بێ بەشداریی كوردیش هەر بیبردایەوە چونكە لە توركیا بێجگە لە كورد زۆری تریش هەن كە خوازیاری گۆڕانكاریی دەستوور بوون، دواجاریش مەسەلەیەكی تری كوردی هەیە دەڵێت "هەر مویەك لە بەراز ببێتەوە!" واتە هەر شتێكت لە یەكێك كە پێشترێ چاوەڕوانی هیچی لێ نەدەكرا دەست بكەوێت باشترە لە هیچ! ئەگەر ئەوان بەو "شتێكە" بیانگوتبا بەڵێ بێگومان "شتێك" لە مافی گەلی توركیا بە كوردیشەوە زیاد دەبوو خۆ كەم نەدەبوو! ئەو كات دەیانتوانی لەدوای "بەڵێ" بۆ گۆڕینی دەستوور داوای زیاتری مافەكانیان بكردایە. خۆ ئێستەش كە نەیانگوتووە بەڵی ئەو "شتێكە" هەر بووە بە ئەمری واقیع و بیانەوێ و نەیانەوێ تازە لە دەستووردا جێگیر دەبێت و لە چاوی پارتی دەسەڵاتداریشەوە هیچ چاكەی كوردی تێدا نییە چونكە پارتە كوردییەكان گوتیان بایكۆتی بكەن.
سەرچاوەكان:
1. Kurdish official: Turkey's referendum is end of military's influence (http://www.aknews.com/en/aknews/4/180938) AKnews. 13 September 2010.
2. Kurds welcome Turkey's constitutional reforms (http://www.aknews.com/en/aknews/4/181041) AKnews. 14 September 2010.
3. EU welcomes result of Turkish referendum (http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=eu-welcomes-turkey-constitutional-reform-vote-2010-09-13) Hurriyet Daily News. 13 September 2010.
4. Turkey backs constitutional changes (http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11278602) BBC News. 12 September 2010.
5. Turkish reform vote gets Western backing (http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11279881) BBC News. 13 September 2010.
6. Turkya: Daway yasayi dj be kudetaciyekan hate tomar krdn (http://www.aknews.com/en/aknews/4/180970) AKnews. 13 September 2010.
2. Kurds welcome Turkey's constitutional reforms (http://www.aknews.com/en/aknews/4/181041) AKnews. 14 September 2010.
3. EU welcomes result of Turkish referendum (http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=eu-welcomes-turkey-constitutional-reform-vote-2010-09-13) Hurriyet Daily News. 13 September 2010.
4. Turkey backs constitutional changes (http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11278602) BBC News. 12 September 2010.
5. Turkish reform vote gets Western backing (http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11279881) BBC News. 13 September 2010.
6. Turkya: Daway yasayi dj be kudetaciyekan hate tomar krdn (http://www.aknews.com/en/aknews/4/180970) AKnews. 13 September 2010.
*ئةم بابةتة لة ذمارة دووي طؤظاري واتة بلآو بووةتةوة كة لةلايةن دةزطةي ضاث و بلآوكردنةوةي ئاراسةوة دةردةضيَ
No comments:
Post a Comment
Comments will be automatically published without any moderation.